NGHE LỎM MẤY ÔNG GIÀ

                                                   NGHE LỎM MẤY ÔNG GIÀ

                                                        

Trong lúc đi bộ thể dục trong Công viên Võ Thị Sáu gần nhà, tôi luôn bắt gặp những cuộc trò chuyện hấp dẫn của mấy ông già. Và khi thấy đề tài được đề cập có vẻ lý thú, sẵn máy ghi âm, tôi bấm ghi luôn. Về nhà nghe lại và nếu thấy hay thì lưu lại, thậm chí có thể công bố cho bè bạn cùng nghe. Tôi gọi đấy là những cuộc “nghe lỏm”. Sau đây là một trong những cuộc “nghe lỏm” ấy mà tôi “lén” ghi lại được gần đây.

                                                                                  I

     - Chào Cụ ! Hình như Cụ vừa có gì vui ?
     - Có đấy. Chúng ta sắp “thoát” rồi !
     - Thoát gì ? Thoát “Trung” ý à ? Còn lâu !
     - Không phải thoát Trung mà là thoát Mác ! Cái quan trọng là “Mác-Lê” chứ không phải “Trung”. Bởi cái thỏa thuận Thành Đô họ giấu như mèo giấu cứt, có công bố gì đâu nên tôi mù tịt, mà hình như Cụ cũng mù tịt, đúng không ? Cho nên nói “thoát Trung” là rất mơ hồ. Vả lại tương lai của Trung Quốc ra sao, mỗi người nhận định một cách, kể cả nhiều nhà bình luận nổi tiếng thế giới cũng mỗi người một ý. Người thì bảo sắp sụp đổ, người thì bảo sẽ đứng đầu thế giới, thay Mỹ. Tôi đọc mà cứ thấy đầu óc rối tung cả lên. Vả như tôi vừa nói đấy. Tai họa của dân ta hôm nay chủ yếu là do cái “đạo” Mác – Lê chết tiệt kia. Cái đạo tàn hại bao nhiêu nước. Thằng cha Allende chỉ do nghe Đảng Mác – Lê xui dại mà đất nước Chi Lê tan hoang, dân không có gì cho vào nồi, các bà các chị phải kéo nhau đi biểu tình “xoong nồi”, gõ xoong gõ nồi ầm ĩ trên các đường phố phản đối. Nhân đây cũng xin kể với Cụ một kỷ niệm riêng. Hồi trước tôi có dịch một cuốn tên là NGƯỢC DÒNG của một nhà văn Chi Lê lưu vong viết ra sau vụ đảo chính quân sự…
      - Cái vụ khiến Tổng thống Allende phải tự sát, đúng không ?
      - Đúng thế. Tac giả cuốn NGƯỢC DÒNG ấy, sau mấy năm sống lưu vong đã suy ngẫm về nguyên nhân tình trạng rối ren của đất nước, và viết ra. Tôi nhớ sau khi xuất bản, nhà văn Nguyễn Khải, lúc ấy còn sống và là một trong số bạn tôi, gặp tôi giữa đường đã bắt tay tôi, nói : “Cuốn ông vừa dịch quá hay. Không phải mình khen ông dịch đâu mà khen ông chọn sách rất chính xác, rất đúng lúc…” Tai họa của đất nước Chi Lê chính là do lão Tổng thống Allende, vốn nhân hậu nhưng chất phác bị mấy thằng cha Mác-xít ở đấy "xui dại", chủ trương đưa đất nước lên cái CHỦ NGHĨA XÃ HỘI “viển vông”, đang giầu đẹp như thế thành nghèo đói, thảm hại… Sau đấy Khải có gửi tặng tôi số báo VĂN NGHỆ đăng bài điểm cuốn sách ấy của anh, nội dung là đánh giá cao tác phẩm ấy của nhà văn Chi Lê lưu vong kia.
      - Và đánh giá cao Cụ ?
      - Đúng, nhưng không phải khen tôi dịch mà là khen tôi chọn sách chính xác. May mà lúc ấy tôi đã lờ mờ hiểu ra, sau khi chứng kiến xã hội Liên Xô bị thằng cha Brejnev và Đảng Cộng Sản của hắn đưa xuống vực thẳm như thế nào. Tôi kể Cụ nghe nhé. Hồi ấy hầu như năm nào tôi cũng được sang Moskva dự một hội nghị nào đấy, và thấy rõ Liên Xô cứ mỗi năm một nghèo đi trông thấy. Rõ nhất là Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp G.U.M. bên cạnh Quảng trường Đỏ, từ chỗ đầy ắp hàng hóa vào thời kỳ gọi là “băng tan” đầu thập niên 1960, cừ mỗi năm một vơi dần và cái lần cuối cùng tôi sang Liên Xô năm 1960 ấy…
      - Năm sau thì sụp đổ thì phải ?
      - Đúng thế. Mùa Đông năm ấy, tôi đã nghỉ hưu rồi, nhưng ông Vũ Tú Nam, Tổng Thư ký Hội vẫn đề nghị tôi dẫn đầu Đoàn Đại biểu Hội Nhà Văn ta sang đấy “thăm hữu nghị” theo thỏa thuận giữa hai Hội của ta và của Liên Xô, cái thỏa thuận đã ký kết từ nhiều năm trước. Sang đến nơi, tôi thấy các tủ bầy hàng ở G.U.M xơ xác, lèo tèo toàn những thứ bầy làm mẫu không bán, mà có bán cũng chẳng ai mua vì chất lượng quá kém… Tôi đi đi lại lại mấy vòng, không biết nên mua thứ gì về làm quà cho vợ con ở nhà, đành chọn một pho tượng người cá bằng đất nung lòe loẹt và thô kệch, xem nhãn thì thấy đề của một tổ nghệ nhân thủ công nào đấy, ở tận Si-bia làm…
     - Chà ! Nghe Cụ nói tôi cũng lờ mờ nhận ra. Nhưng thôi, sao Cụ dám bảo đất nước chúng ta sắp “thoát Mác-Lê” ?
     - Có một loạt biểu hiện. Lúc nào rảnh tôi sẽ kê ra cho Cụ nghe. Vả lại cũng phải chờ thêm ít lâu nữa. Nhưng một điều hẳn Cụ đã bắt đầu thấy là các Doanh nghiệp Nhà Nước đang “teo” đi rất nhanh. Mà chúng teo là phúc cho dân. Hôm qua đọc báo thấy Phạm Nhật Vượng đề nghị mua 80 phần trăm cổ phần của cả Cảng Hải Phòng lẫn Cảng Sài Gòn. Mà mấy cái Doanh nghiệp Nhà nước ấy trong tay toàn những đứa vừa ngu vừa dốt, lại vừa tham. Chúng lấy tiền của Nhà Nước vô tội vạ rồi chia chát nhau… một cách “hợp pháp”… Mà tiền Nhà nước là tiền dân đóng thuế, đúng không Cụ ?
     - Nhưng tôi thấy khó đấy. Hôm nọ có ông bảo tôi, nói gì thì nói chứ Đảng vẫn cứ đang mạnh lên… Mà không khéo xảy ra nội chiến thì khốn nạn…
     - Tôi nghĩ đám nghĩ mới này đủ thông minh để không “thoát” công khai mà từ từ, lúc đầu thoát cái lõi đã, dần dần sẽ thoát cái vỏ. Danh nghĩa vẫn là Đảng Cộng Sản nhưng ruột thì không còn cộng với sản gì hết. Giống như Đảng Cộng Sản Pháp bỏ hình búa liềm ấy. Vẫn là đại hội Đảng Cộng sản nhưng không có búa cũng không có liềm… Nhưng thôi, trao đổi sơ sơ thế thôi. Cụ với tôi ra đây để vận động thân thể, đâu để bàn chuyện đâu đâu. Đúng không Cụ ? Cụ đi bộ được vòng nào chưa ? Đi nhiều rồi thì ngồi mà nghỉ, tôi chưa đi được mấy, xin phép đi tiếp… kẻo cũng muộn rồi…
                                                                                 
                                                                                 *

Câu chuyện tôi lén ghi được hôm qua, về mở máy nghe lại, thấy lý thú, bèn đưa ra để các bạn tôi cùng đọc chơi. Vì nếu đúng như thế, tức là nước ta sắp “thoát Mác-Lê” được thì đám “gần kề miệng lỗ” chúng tôi cũng đỡ phải lo cho tương lại của đám cháu chắt, chứ hôm nay thấy cái tương lai của chúng nó mù mịt quá, phải không, các bạn thân mến của tôi chắc hiểu tâm trạng của đám “khọm” này chứ ? Tôi sẽ còn tiếp tục ghi âm đểphục vụ các bạn già.

                                                            
                                                     II

 

            - Chào Cụ ! Này, theo Cụ thì do đâu mà sinh ra cái Tín ngưỡng Mác-Lê này nhỉ ?

            - Chà, câu hỏi này đã bao nhiêu lần tôi đặt ra, rồi tìm cách trả lời, mà đến nay vẫn cứ tắc tị. Theo tôi thì chỉ do óc tưởng tượng bệnh hoạn của con người thôi.

            - Thì các “tín ngưỡng” đều do óc tưởng tượng ra hết. Có điều đến thế kỷ hai mươi, tưởng trí óc con người đã hiểu biết hơn mà sao vẫn tồn tai một cái tín ngưỡng phi lý và độc hại như thế nhỉ ? Đấy là điều khó hiểu.

            - Vì tín ngưỡng Mác ...
            - Có người đề nghị gọi là "Đạo Mác" đấy !
            - Ừ thì Đạo Mác ! "Đạo" này ra đời từ thế kỷ 19, cái thế kỷ xuất hiện vô số “ảo tưởng” và chú nghĩa Mác là một trong những ảo tưởng ấy. Nhân đây tôi kể Cụ nghe một cuộc đối thoại mà tôi biết ơn nó vô cùng và nhờ nó mà tôi giải thích được nhiều hiện tượng điên rồ vừa qua của con người…

            - Không chỉ vừa qua mà cả hiện nay…

            - Đúng thế. Nhưng Cụ có sẵn sàng nghe không đã, vì tôi hay nói dai, nói dài ?

            - Sắn sàng quá đi ấy chứ. Tôi nói Cụ biết, từ nhỏ tôi đã thích nghe chuyện người già. Ngay thời còn cắp sách đến trường, tôi cũng ít khi trò chuyện với đám bạn học, thấy chúng “trẻ con” quá. Tôi chỉ thích hóng chuyện mấy ông già, và càng nghe tôi càng thấy học được nhiều điều bổ ích. Đặc biệt là ông nội tôi. Rồi đến mấy ông già khác. Không hiểu sao ông nội tôi lại rất thích thằng cháu mà cả nhà đặt tên cho là “Mán Rừng”…

            - “Mán Rừng” là sao ?

            Cụ tóc bạc cười, nhe hàm răng giả :

            - Đầu đuôi là thế này. Tôi sống với cha tôi ở thượng du, Cụ là nhà giáo mà. Mãi đến năm lên sáu, phải đi học tôi mới được cho về quê, cái gì cũng lạ. Đến cái chảo cũng không biết gọi nó là cái gì. Cả nhà gọi tôi là “Mán Rừng”, có người gọi tôi là “Thằng Ngẩn”… Ôi thôi, nhiều biệt danh lắm, nhưng “Mán Rừng” là nhiều người dùng nhất…

            - Cụ lại sa đà vào hồi ức rồi.. 

            - Tuổi già lẩm cẩm, cứ hay nhớ lại dĩ vãng.

            - Nhưng cũng chỉ là bệnh của đám “khọm” chúng mình thôi. Xin quay lại chuyện ta đang bàn : tại sao lại có thứ “đạo” quái đản này ? Được không, Cụ ?

            - Được chứ. Chẳng là thuở nhỏ tôi hay hóng chuyện người già. Và may thay mấy ông già trong gia đình tôi lại không chỉ gạt đi một cách đơn giản : “Hỏi vớ vẩn, lớn lên khắc biết…” Mà mấy Cụ ở nhà tôi lại chịu khó nghĩ cách trả lời cái thẳng oắt “Mán Rừng” này. Ông nội tôi không những trả lời mọi câu thằng cháu hỏi mà có vẻ còn thích trò chuyện với nó, đi đâu cũng hay rủ tôi. Kể cả lên quê ngoại của Cụ ở Mật Ninh, Sen Hồ… cách Đáp Cầu quê tôi khá xa. Hai ông cháu cuốc bộ đi hơn chục cây số mới đến. Dọc đường trò chuyện… Ngoài “giải đáp” cho thằng cháu điều này điều nọ, ông nội tôi còn bộc lộ tâm sự và suy nghĩ riêng của Cụ. Nhờ thích nghe mấy ông già trò chuyện mà tôi vỡ lẽ ra nhiều điều… Và số tôi sau này lại may mắn cực kỳ ở chỗ từ khi ra đời, đi thoát ly, cũng được mấy anh lớn tuổi quý mến và thích thổ lộ với mình nhiều chuyện riêng tư, nhiều điều tâm sự… Hồi ở lính thì các anh Lê Vinh Quốc, Trần Nguyên Độ… kể cả ông Vương Thừa Vũ… Chuyển ngành ra thì được tiếp xúc với các anh văn nghệ sĩ lớn tuổi như Hoài Thanh, Lưu Trọng Lư, Chế Lan Viên, Xuân Diệu…rồi cấp lãnh đạo thì có các ông Chu Đình Xương, Hà Huy Giáp, Trần Độ… chính bản thân tôi cũng không hiểu các anh ấy “mến” tôi ở chỗ nào, mến và “tin cậy” nữa chứ. Và trong những câu chuyện mấy anh ấy kể có rất nhiều điều làm mình “hiểu ra”, thế là tôi bị đám cùng tuổi chê là “già trước tuổi”, còn Đảng ủy thì phê là “thiếu ý thức quần chúng”…

            - Lúc nẫy Cụ nói về một cuộc đối thoại làm Cụ tỉnh ra nhiều điều cơ mà ?

            - Ôi, tôi cứ hay sa đà vào lắm chuyện không ăn nhập gì. Nhưng phải thú thật với Cụ là hình như cuộc đời tôi lắm sự kiện lý thú không sao quên đươc. Thôi được, xin quay lại câu chuyện đối thoại giữa tôi và một trong số thủ trưởng. Một hôm, nhân đang đà ca ngợi giới nhà giáo, ông hỏi tôi : 
                                    
CUỘC ĐỐI THOẠI HY HỮU NHƯNG TUYỆT HAY :
 
“Tớ đố cậu tầng lớp nào lãnh đạo và làm nên Cách mạng Tháng Tám ?” Tôi đáp : “Giai cấp công nhân ạ.” – “Ta làm đếch gì có giai cấp công nhân ? Mấy thằng cha thợ cơ khí ở Nhà máy Trường Thi, kể cả ngoài Khu Mỏ Hồng Quảng đều chỉ là nông dân, ra thành phố làm kiếm ít tiền, chứ vẫn gắn bó với gia đình ở nông thôn, thực chất vẫn là nông dân, cách suy nghĩ vẫn là kiểu nông dân. Và cũng có mấy đâu, đếm trên đầu ngón tay. Sao gọi là “giai cấp công nhân” được ?” – “Hay nông dân ?” – “Cậu học Duy vật Biện chứng rồi mà còn nói nông dân lãnh đạo Cách mạng ?” – “Chẳng lẽ lại là giới trí thức ạ ?” – Cũng đếch phải. Nhưng cậu nói cũng gần đúng rồi đấy. Có điều ở đây là trí thức nhỏ, hầu hết xuất thân nông dân, rồi được học hành đôi chút, tớ gọi chung là tầng lớp thầy giáo làng…” – “Hương sư ạ ?” – “Đúng, nhưng tớ gộp chung vào cái tầng lớp này cả các giáo viên tiểu học ở nông thôn. Cái tầng lớp thầy giáo làng này bao gồm những người có động cơ trong sáng và đạo đức mẫu mực. Trình độ văn hóa của họ không cao, không thể so sánh với đám trí thức thành thị, mà chỉ dừng lại ở mức số học, chưa đụng đến đại số, và chưa thể nói đến tích phân vi phân… Do đấy họ dễ mắc khuyết điểm vội vã, chủ quan… Nhưng nhờ có động cơ trong sáng và đạo đức mẫu mực nên họ sớm nhận ra và sửa chữa kịp thời… Ai trên đời chẳng có tật này tật nọ, cậu công nhận không ? Nhưng cái tầng lớp thầy giáo làng này hết sức đáng quý. Không có nó, không thể có khởi nghĩa và đem đến cho dân tộc ta nền độc lập, tự chủ…"
                                                                         *

            Có nghĩa ông thủ trưởng của tôi hôm ấy nói với ý khen, bởi ông rất kính trọng và yêu quý các thầy giáo. Ông thích trò chuyện với tôi có khi một phần cũng vì thấy cha tôi làm nghề “gõ đầu trẻ”. Nhưng câu nhận định của ông chui vào óc tôi lại có kết quả khác. Tôi chú ý đến nhận định của ông về nhược điểm trong trình độ tri thức của những người lãnh đạo cách mạng : kiển thức khoa học của họ rất hạn chế !

            - Ông ấy gọi họ là “tầng lớp Thầy giáo làng” ? Chà, ý kiến ông thủ trưởng của Cụ hình như chính xác đấy.

            - Phải nói thêm rằng ông thủ trưởng mà tôi vừa kể ra với Cụ thuộc loại cốt cán của Đảng Cộng sản kia đấy, là một trong những người có công nhất trong Khởi nghĩa 45, đã từng bị tù ở Sơn La, rồi vượt ngục ra lãnh đạo công cuộc vận động khởi nghĩa. Khi thành công, làm Trưởng Ty Công an (bây giờ gọi là “Sở”) một tỉnh lớn, rồi thăng lên đến chức Chủ tịch một tỉnh khác. Thế rồi chỉ vì một lần nóng mắt, lỡ nói một câu gì đấy làm mất lòng thằng cha thợ may ngoài phố, thằng này lại có họ hàng ở Thường Vụ (bây giờ gọi là Bộ Chính trị), nên ông bị Ban Tổ chức cách tuột, về làm nhân viên tèng, rồi dần dần mới thăng lên đến chức thủ trưởng cái Vụ Sân khấu bé xíu. May mà sau đấy ít lâu ông Trường Chinh bắt gặp, thấy thế bèn hỏi đầu đuôi rồi nhấc ông lên chức Thứ Trưởng…

            - Bộ gì ?

            - Văn Hóa.

            - Chà, nhân vật lý thú đấy…

            - Đúng thế. Rât lý thú. Ông thủ trưởng này của tôi rất am hiểu cuộc sống, đặc biệt là rất từng trải về chính trị…

            - Chà… “Tấng lớp thầy giáo làng”… ! Chính xác. Càng nghĩ càng thấy ông thủ trưởng ấy của Cụ nhìn thấu ưu và khuyết của các nhà cách mạng hồi 1945. Đúng là Cách mạng Tháng Tám do tầng lớp THẦY GIÁO LÀNG lãnh đạo thật. Họ sống ở nông thôn, am hiểu tâm lý nông dân và được nông dân tín nhiệm nên vận động nông dân rất hiệu quả… Kiểu như Cụ Hồ, rồi mấy ông Trường Chinh, Phạm Văn Đồng…

            - Cả Lê-nin nữa chứ ?

            - Lê-nin mà thuộc tầng lớp Thầy Giáo Làng à ?

            - Thuộc lớp trí thức nhỏ, ta có thể gộp vào và gọi chung là tầng lớp “Thầy Giáo Làng”.

            - Sao lại thế được ? Ông ấy đã từng sống ở nhiều nước Phương Tây, đặc biệt là Lơn-đơn, thủ đô nước Anh và cũng là Trung tâm của nền Văn Minh Phương Tây thời bấy giờ...

            - Thì Cụ Hồ cũng sống ở Pháp, ở Anh, ở Mỹ đấy thôi. Nhưng “máu” vẫn là máu “thầy giáo làng”. Mà cái tầng lớp này rất dễ thán phục “cái đạo” Mác-xít, cái đạo hứa hẹn con đường dẫn đến một Thiên đường trên Trái đất… “Ta mơ trần gian, lúc san bằng hết biên thùy, chỉ còn loài người, chỉ còn tình thương trùm lên thế giới…” Một câu hát, không nhớ của nhạc sĩ nào.

            - Hình như Phạm Duy thì phải.

            - Cái tay bỏ vào Thành rồi vào Sài Gòn ấy à ?

            - Hình như của tay ấy. Tôi không dám chắc.

            - (Thở dài) Chà ! Thiên với chẳng Đường ! Đúng là lý thuyết viển vông ! Bởi loài người mãi mãi sẽ chỉ là một “khu vườn không hoàn hảo”, nguyên văn tiếng Pháp là “Un jardin imparfait”. Theo tôi nhớ thì đấy là nhận định của Nhà văn Pháp vĩ đại MONTAIGNE. Đúng là lão Mác đưa ra một thứ hết sức viển vông, giống như …

            - Mác vốn là người mơ mộng, và cái mơ ước quá đẹp nhưng viển vông ấy đánh trúng tâm lý đám trí thức nhỏ, vốn căm ghét người giầu học dốt nhưng lắm tiền, và khinh bỉ đám “con buôn”, coi đồng tiền là thứ quan trọng nhất. Họ ôm mộng xây dựng một xã hội “ai cũng như ai”, không ai giầu hoặc nghèo hơn ai, ai cũng có nhiều tiền như ai. Và thích gì làm nấy. Rồi do hiểu biết hạn hẹp, họ không biết rằng chính đám “con buôn đáng khinh bỉ” ấy, do được tiếp thu tinh thần tự do, đã khởi đầu cho các trào lưu Văn hóa Phục Hưng rồi Khai Sáng, dẫn đến Đại Cách mạng Pháp năm 1789, thông qua Nghi quyết “Về Dân quyền và Nhân quyền” mở đường cho cuộc Cách mạng Khoa học Kỹ thuật mà chúng ta được thừa hưởng thành quả hôm nay.

            - Chà. Cụ nói “có vẻ” có lý, nhưng Cụ Hồ, cả Lê-nin mà Cụ bảo trình độ “thầy giáo làng” thì khó chấp nhận…

            - Cả Mao nữa. Tôi nhớ trong cái Đại hội Đảng CS Trung Quốc, trước khi thông qua nghị quyết tai hại “Đại Nhẩy Vọt”, Mao có nói, đại ý : “Tôi sống ở nông thôn, rất hiểu cuộc sống và tâm lý nông dân. Họ nghèo lắm, cơm không có mà ăn, áo quần không có mà mặc. Đảng chỉ cần làm cho họ ăn no, mặc ấm là bảo gì họ cũng nghe…"

            - Mao còn ví “tri thức” không giá trị bằng cục phân. Cục phân còn bón ruộng được…

            - Tri thức của Bill GATES không bằng cục phân ? Chà, chí lý, chí lý ! Nhưng… câu chuyện xem ra còn dài và tôi còn muốn hỏi ý kiến Cụ về nhiều điều khác nữa. Ta để mai, nếu gặp nhau ở đây lại bàn tiếp. Được không, Cụ ?

            - Được chứ. Tôi cũng phải về kẻo bà lão chờ cơm không thấy lại nhăn nhó…

                                                                    
                                                                     III

    - Chào Cụ !
    - Chào Cụ ! Ta làm tiếp cái câu chuyện hôm qua chứ, được không, Cụ ?
    - Được quá đi ấy chứ.
    - Đêm qua tôi không ngủ được, cứ bị ám ảnh bởi cái ý “tầng lớp thầy giáo làng” của Cụ. Và cũng chưa hiểu rõ tại sao Cụ dám bảo Lê-nin cũng thuộc cái tầng lớp “thầy giáo làng” ấy ?
    - Ông ta hồi còn ở trong nước đã tham gia tổ chức Dân Túy là tổ chức của lớp trí thức nhỏ, nông thôn, đấu tranh cho tầng lớp nông dân. Khi lưu vong ra nước ngoài, ông ta đến Lơn-đơn, nghiên cứu sâu thêm lý thuyết của Mác. Càng "ngâm" cứu càng phục và trở thành tín đồ của đạo Mác. Tuy nhiên ông còn bối rối một điều là ông Mác bảo, mỗi quốc gia muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội cần phải qua một bước là giai đoạn tư bản chủ nghĩa, để tiếp nhận khoa học kỹ thuật tiền tiến của nó, chứ không thể “đi thẳng” được. Thế rồi năm ấy, Mác đột nhiên thay đổi nhận định, thể hiện trong thư trao đổi với bà Vera Zasulich, đưa ra nhận định là một số nước phương Đông, trước hết là nước Nga, có thể đi thẳng lên CNXH, không cần qua cái giai đoạn “tư bản” kia, vì xã hội Nga đã quen với lối tổ chức cộng đồng. Châu Á nói chung đều thế …Họ đã quen với kiểu xã hội cộng đồng
      - Chắc ông ta đọc tiếng Pháp, thấy dịch “làng xã” ở cái xứ An-nam là commune… nên hiểu ra như thế ?
     - Có thể. Nhưng Cụ để tôi nói tiếp đã. Được cái ý ấy của “Thánh”, Lê-nin mừng quá. Bèn khởi thảo ngay chương trình cụ thể. Mác chỉ là người đề xuất cái ước mơ viển vông kia, nhưng Lê-nin mới chính là người cụ thể hóa nó bằng chương trình hành động, 
      - Thí dụ phải có một Đảng gồm những người ưu tú, kiên cường và trung thành, đoàn kết, thống nhất, rồi phải thực hiện võ trang cướp chính quyền, và thứ ba là phải thực hiện Chuyên chính vv và vv… 
     - Đúng thế. Nhưng Lê-nin vẫn còn cẩn thận, muốn Liên Xô không phải “đứng một mình” mà chỉ là một “mắt xích”, nhưng là mắt xích khởi đầu để kích thích và giúp đỡ các quốc gia “tư bản” khác tiến hành cách mạng vô sản, rồi sau đấy nước Nga XHCN sẽ nhận được sự giúp đỡ của vô sản quốc tế, tất cả hỗ trợ nhau cùng tiến lên. Ông ta bèn lập ra cái Quốc Tế Ba và cử người bí mật đi các nước tuyên truyền, vận động. Lúc bấy giờ, tức là sau Thế chiến I, phong trào công nhân phát triển khá mạnh ở nhiều nước, đặc biệt là Đức. Khốn nỗi sau đấy họ thất bại và Lê-nin buộc phải ký hòa ước Brest-Litov, tạm hoãn kế hoạch “xuất cảng cách mạng” kia, chuyển sang xây dựng trong nước, và đề ra kế hoạch “điện khí hóa” nước Nga, đồng thời vẫn chỉnh đốn Đệ tam Quốc tế… để tạo điều kiện cho phong trào vô sản các nước đang phát triển.
      - Tôi có được đọc một vài tác phẩm của Lê-nin xung quanh chủ trương này, thí dụ Nhà nước và Cách mạng, Chúng ta phải làm gì? Lùi một bước để tiến hai bước… Nhất là tác phẩm “Luận Cương Tháng Tư”.
     - Chính cái luận cương ấy đã khiến Nguyễn Tất Thành đọc xong, mừng tưởng như phát điên và quyết định gia nhập Quốc tế 3…
     - Cụ nói đúng. Khi tôi đọc kịch bản “Kể chuyện Bác Hồ” (sau đổi tên thành “Người Công dân số Một”) cho ông Hà Huy Giáp, Bí thư đảng đoàn Bộ Văn hóa nghe để duyệt, ông Hà đã góp ý là nhất định phải thêm một lớp vào kịch bản, cụ thể là lớp Bác đọc Luận cương Tháng Tư của Lê-nin vì nó quyết định Bác đi theo Quốc Tế Ba. Hôm ấy Bác mừng quá và thấy sáng rõ con đường phải đi…
     - Chà. Cho nên gọi chủ nghĩa Mác-Lê là có lý. Người đề ra mong ước là Mác, còn người vạch ra con đường để thực hiện cái mong ước ấy là Lê-nin ! Hiểu ! Bây giờ thì tôi hiểu ! Cảm ơn Cụ ! Mà Lê-nin thuộc tầng lớp ta tạm gọi là “thầy giáo làng”. Cũng lại hiểu. Có lý lắm. Rất có lý ấy chứ.
      - Chính do trình độ tri thức hạn chế, mà chủ nghĩa Mác-Lê ấy cứ lúng túng mãi. Phương Tây coi Stalin là người bản chất độc ác. Tôi thì cho là không phải. Nói đúng ra ông ta chỉ là có tính thô bạo thôi.
      - Cái ấy thì đã rõ ràng. Cái nét thô bạo ấy Lê-nin đã chỉ ra và yêu cầu nếu ông ta đứng đầu thì phải chỉnh đốn ngay cái tính nguy hiểm ấy.
     - Stalin hết sức khâm phục Lê-nin, nhưng vi nhiều lúc phải “quyết đoán”. Ông ta tàn ác, vì tính thô bạo đã đành, nhưng theo ý tôi, vì cái mục tiêu ông ta nhằm trái với mọi quy luật của cuộc sống. Nếu chỉ tiến lên theo cách bình thường thì không được. Phải “mạnh tay” dập tắt mọi mưu đồ “chệch hướng”. Sau khi ông ta mất, Khrusôp lên thay, cho rằng Stalin đã vi phạm một loạt nguyên tắc của Lê-nin, nhưng rồi chính ông Khơ nhà ta cũng lúng túng, bế tắc, vì cái mục tiêu tuyệt diệu kia đã lộ rõ là viển vông mà vẫn cứ ép nó thành hiện thực giống như đứa trẻ đã lớn, lẽ ra phải quẳng áo cũ của nó đi, may cái mới thì cứ cố chữa cái áo cũ…
     - Đúng, đúng ! Tôi có đọc hồi ký của Khrusov, trong ấy ông ta ân hận là lên nắm quyền nhưng vẫn giữ nguyên hệ thống tổ chức, lề lối bầu bán hình thức, kiểu cũ…
     - Đến Brejnev, cũng rơi vào đúng tình trạng ấy. Rồi Gorbatsov lại càng thế. Cấm rượu tưởng hay hóa thành dở, xuất hiện rượu giả tràn lan. Đề ra “công khai”, bỏ kiểm duyệt thì tuột mất một vũ khí quan trọng bậc nhất của Đảng là tuyên truyền, đồng thời bỏ mất sự kiểm soát chặt chẽ các phương tiện truyền thông… Mấy ông ấy nghĩ rằng tất cả những “cải cách” ấy đều để “làm đúng theo lời dạy của Lê-nin”, “khôi phục” lại những gì Lê-nin đã chủ trương… Mấy vị ấy không hiểu rằng những lời dạy ấy đã không còn thích hợp nữa. Chính vì lẽ ấy càng “chữa” càng rối…
     - Ôi thôi, hôm nay trò chuyện hơi nhiều. Tôi phải đi bộ một lát cho tròn bổn phận với sức khỏe đã. Cụ có đi cùng không ?
     - Có. Nào thì đi. Câu chuyện đang hay. Mai nhé !
        
                                                                     III

                                                       
            - Chào Cụ.

            - Chào Cụ !

            - Hình như Cụ có gì đấy đang vui, phải không ?

            - Thế triển vọng ta thoát Trung và thoát luôn cả Mác không làm Cụ vui ư ?

            - Vui chứ. Nhưng còn một thứ cần thoát hơn nhiều mà tôi chưa thấy triển vọng thoát đâu cả. Thứ cần thoát nhất !

            - Nó là cái gì ?

            - Thoát chính mình !

            - Thoát chính minh ? Tôi chưa hiểu. Sao lại phải thoát chính mình ? Mà thoát sao được bản thân mình kia chứ.

- Thế mà cần thoát đấy. Rất khó, nhưng rất cần…

            - Tôi chưa hiểu. Thoát Trung thì tôi hiểu, và thoát Mác tôi cũng hiểu. Còn “thoát chính mình” thì tôi chưa hiểu nó là cái gì ? Mà làm sao cần phải thoát ?

            - Hôm trước, đọc tường thuật cuộc Hội thảo về Thoát Trung do Hội Nhà văn độc lập tổ chức, tôi thầm nghĩ, xem các bạn trẻ định thoát Trung cách nào, tôi thấy các diễn giả toàn nói loanh quanh , vớ vẩn cả. Rồi đột nhiên tôi đọc thấy một người, hình như một nhà văn nữ, nói một câu tôi tán thành ngay, là Thoát Trung trước hết là thoát chính mình, tôi tự nhủ, thì ra vẫn có một số, dù mới ít thôi, nhìn thấy được vấn đề.

            - Thoát “chính mình” ? Tôi vẫn chưa hiểu. Thế là thế nào ?

            - Rất nhiều thứ ! Tôi cho là hầu hết những thứ chúng ta cần “thoát” không phải do chịu ảnh hưởng của TÀU, của “văn hóa Trung Hoa” như nhiều bạn nói. Mà chính là lối tư duy kiểu “đám đông”, kiểu “bầy đàn”, thói ”a-dua”, lối sĩ diện, “coi mình là nhất”, căm ghét bất cứ ai khác mình, kiểu thích “dè bỉu” bất cứ ai hơn mình … kiểu chỉ cố moi chỗ kém của người ta ra để chê bai, cốt tỏ ta đây “hơn những người ấy” chứ không chịu học họ. Thấy Tây thì bảo “da bợt, mắt xanh như mắt mèo, thân thể thì lông lá như khỉ, nói năng thì xì-xa- xì-xồ, như chó sủa, ăn thì lấy cái đinh ba chọc…” Hoặc như bọn cùng học với tôi ở Liên Xô thì chê dân Nga ngu ngốc, và gọi bạn Nga là “Nga Ngố”… mà không thấy rằng anh còn học mệt mới bằng cái “ngố” ấy. Kết quả là “Đánh Tây” trong khi lẽ ra phải học cách tư duy “văn minh” của họ… Đấy là không kể cái thói không tự mình cố gắng, dùng sức mình, mà xun xoe, nịnh người khác để họ “viện trợ”… Cụ Phan Bội Châu thì “cầu cứu” Nhật. Ông Hồ thì quỵ lụy cầu cạnh Nga, Hoa… Nguyên Văn Linh thì lạy van Trung Cộng tha tội đã có lúc nói xấu họ rồi hứa từ nay lại làm đàn em… Mười sáu chữ vàng là gì ? Nếu không phải là lạy van người ta “cứu mình”. Trong khi ấy thì khinh dân, dùng công an quân đội đàn áp dân của mình…Ôi, bao nhiêu thói xấu của dân ta đâu phải do ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa tất cả, mà cố hữu của dân mình. 
        - Cụ nói chính xác. Thêm vào đấy cũng phải thấy có phần ảnh hưởng của Tàu...
        - Nhưng chủ yếu là do ở chính chúng ta… Mê tín dị đoan, đua nhau cúng lễ đâu phải do học văn hóa Tàu ? Tôi đọc ông BÌNH NGUYÊN LỘC,kê rằng chì các gia đình người Việt mới bầy ban thờ nơi tôn nghiêm nhất, chứ kiều dân người Hoa không có ái kiểu ấy. 
        - Cụ nói nghe có lý. Tôi bổ sung thwm  : Người khởi đầu cho “huyền thoại” láo toét về mụ Hằng rồi ca ngợi mụ, khiến hàng trăm hàng ngàn người bị lừa, bị mụ bịp để moi tiền... Đâu phải người Tàu mà chính lão Phó thủ tướng của cái chính phủ ta hồi ấy đề cao con bịp ấy… Sau chính thằng con trai ông ta kể ra mọi người mới biết...Ôi, càng nói ra càng đau lòng. Không biết Cụ đã đọc cái bài trên báo CÔNG AN NHAN DÂN gần đây vạch trần trò bịp của mụ Hằng và cái tội của kẻ khởi đầu cho huyền thoại về mụ ấy, tức là cái ông Phó Thủ tướng kia chưa ? Đọc mà đau xót, mà buồn cho cái dân nước mình, lắm thói xấu, nhiều hủ tục đến thế… Hễ nghe thấy ai nói mấy chữ “THUẦN PHONG MỸ TỤC” tôi lại muốn… văng ra ! Dân ta khốn khổ vì những “thuần phong mỹ tục” ấy đấy… Nhịn ăn nhịn mặc để quẳng tiền ra xây lăng to, xây mộ lớn, xây nhà thờ họ… để làm gì, Cụ biết không ? Để “vây vo”, để có thể vỗ ngực ta đây… không kém cạnh ai đâu nhé !

            - Cụ nói có vẻ có lý… Tôi đọc một người Pháp, khi nói về dân nước mình, ông ta viết : “Có một thứ sùng bái, tuy không ai mất một nén hương để đốt, thờ…Đấy là sùng bái -hay thờ phụng- vị thần “bộ mặt” mà tôi thường gọi là thói sĩ diện, và ông Tây kia dùng chữ Pháp, gọi là “le génie du paraitre”[i].

            - Chà. Cái cụm từ này quả là khó dịch sang tiếng Pháp. Génie du Paraitre… tôi cảm thấy chưa sáng sủa lắm, e người đọc cũng khó hiểu nó là cái gì.

            - Nhưng cái ông LUENGREN kia đã giải thích bằng cả một đoạn dài…Nói trắng ra là bệnh "sĩ diện" hão !

            - Tôi tán thành phải "thoát chính mình". Nhưng tại sao Cụ lại cho “thoát chính mình” là quan trọng nhất ?

            - Cần thiết nhất ! Nếu chưa “thoát” những lối nghĩ hủ lậu ấy, lố nghì sau lũy tre xanh, thì con người vẫn chìm đắm trong tập tục cũ, chưa tiến lên, trở thành văn minh và vẫn bị mấy thằng cha lãnh đạo lừa bịp và bắt nạt. Tôi cho rằng trong lịch sử phát triển của văn minh, loài người đã thay đổi rất nhiều. Thí dụ, hệ thống luật ngày xưa, như Bộ luật Hồng Đức chỉ nêu lên các tội và hình thức trừng phạt, toàn CẤM và CẤM. Còn luật ngày nay ở các nước tiên tiến thì quy định con người được quyền những gì… Tôi tạm gọi đấy là “kiểu cũ” và “kiểu mới”.nên mấy ông độc tài ở ta cũng như ở các chế độ Cộng sản miệng nói “dân chủ”...
      - Dân chủ gấp vạn lần...
      - Nhưng dân có được hưởng quyền dân chủ đâu. Ông Lê Duẩn đề ra “làm chủ tập thể” thực chất nghĩa là không ai làm chủ cả. Ông Hồ nói “dân chủ nghĩa là để cho dân được mở miệng” nhưng trên thực tế ai dám mở miệng ? Vì mấy người dũng cảm “mở miệng” là bị công an tóm cổ, bỏ tù… Mấy thằng cha lãnh đạo nói “pháp quyền” nhưng tòa án có quyền gì đâu, mà tòa chỉ răm rắp thực hiện “ý kiến của các anh trên” ! Tôi kể Cụ nghe, tôi nghe ông gì đấy, hồi khoảng 1980 là Phó Bí thư kiêm Trưởng Ban Tuyên giáo t/p Hà Nội kể tôi nghe là tay nhà sư chùa Bà Đá dụ dỗ mấy bà hàng Đào hàng Ngang, rồi ép dâm và moi tiền của các bà… Phát hiện ra, tòa định xử năm năm tù, nhưng ông Phó Bí thư bảo, đấy là tội sinh hoạt, năm năm nặng quá, hai thôi, quá lắm là ba… Ông ta kể ra với tôi ý nói ông ấy “nhân đạo” và có cách nhìn rộng, thật ra là ông ta xóa luôn nguyên tắc “pháp quyền”… Cụ bảo thế thì còn pháp với chẳng quyền gì nữa ? Đấy là “kiểu cũ”, còn “kiểu mới” là cứ căn cứ vào luật mà làm… Và phải để Lụật sư tranh tụng, rồi Tòa án quyết định, không được dùng áp lực xoay chuyển và bắt thẩm phán biến thành bù nhìn…Gần đây Quốc hội đưa ra dự thảo về quyền im lặng, bị mấy thằng cha, nghe đâu trong ấy có cả ông Tướng, phản đối. Thế thì quá “kiểu cũ” ấy chứ. May mà bây giờ dân bắt đầu hiểu và phản ừng trên mạng… May mà có cái mạng để dân nói… Mấy thằng cha lãnh đạo chuyên quyền được vì dân ta đại đa số còn suy nghĩ theo kiểu cũ, nghĩa là cho rằng dân chỉ là rơm là rác, quan mới có quyền… Đấy, theo tôi, ta muốn “văn minh” lên thì phải bỏ kiểu suy nghĩ cũ kỹ, quen thuộc, mà suy nghĩ theo kiểu mới nghĩa là dân phải được quyền, nếu mấy thằng cha độc tài không cho thì phải “đòi”. ít nhất cũng bắt chúng nó tuân theo hiến pháp, luật pháp… mặc dù hiến pháp và luật pháp chỉ là trên giấy và do chúng vạch ra rồi ép đám nghị gật thông qua… Tôi thích câu của một chính trị gia nào ấy nói : Khi chính phủ sợ dân thì là dân chủ, khi dân sợ chính phủ thì là độc tài (hoặc chuyên chế). Muốn đất nước ta tiến lên theo kịp năm châu, ít nhất cũng theo kịp Indonesia, Philipines, Malaysia… chưa nói đến Hàn quốc hay Nhật thì phải thay đổi cách suy nghĩ, bỏ các hủ tục sợ cấp trên, phải tập suy nghĩ kiểu mới, thấy mình có quyền được tự quyết định những gì là “của mình”… Cho nên theo tôi, quan trọng nhất là phải “thoát chính mình” phải dám bỏ những cách suy nghĩ cổ hủ, nô lệ…

            - Nghe Cụ nói, tôi lại nhớ câu của văn hào Nga Tsekhov trong thư khuyên em trai : “Trong con người chúng ta còn thấm đẫm chất nô lệ, phải biết gạt chúng đi, phải “nặn chúng ra khỏi thân thể chúng ta “từng giọt, từng giọt một”. Mấy chữ ấy tôi rất thích “phải nặn ra như nặn mủ, TỪNG GIỌT, TỪNG GIỌT…”

            - Hay ! Câu văn quá hay ! Đúng là Tsekhov ! Đúng là phải nặn hết chất nô lệ còn sót lại trong con người mỗi chúng ta, từng giọt, từng giọt…” Hay ! Như ở ta thì phải từ bỏ cách suy nghĩ kiểu “đám đông”, kiểu “bầy đàn”… Thấy người ta đi đưa tang ông Giáp cũng đi, thấy người ta khóc thì cũng khóc, cả mấy cháu bé 9-10 tuổi cũng gào thét khóc như mưa như gió, mặc dù chúng có biết ông Giáp là ai đâu. Chúng giống như mấy thằng cha ở xóm thét “ Đánh chết nó đi !” Là đám bầy đàn cũng đuổi theo đánh chết cái người họ chẳng biết anh ta có tội gì… Khốn khổ, cách nghĩ “bầy đàn” là tai hại nhất. Còn kiểu suy nghĩ ấy thì đất nước ta còn đắm chìm trong lạc hậu, nghèo đói…

            - May mà gần đây xuất hiện một số ngày càng đông các cháu có học, suy nghĩ theo kiểu mới, không theo kiểu “bầy đàn”… Nhiều đứa được cha mẹ cho theo học ở nước ngoài, thấy được tính chất cổ hủ, lạc hậu, nô lệ… của dân mình, nên đã cố thoát ra được và thành người văn minh…

            - Bây giờ thì tôi hiểu. Quan trọng nhất, cần thiết nhất, và cũng khó nhất là “thoát chính mình” ! Cuộc trò chuyện hôm nay hết sức thú vị…

---

[i] Nguyên văn : “... Il est cependant un génie, devant lequel les Vietnamiens ne se prosternent jamais et pour lequel ils ne brulent pas non plus la moindre baguette d' encens. Sans doute parce qu' eux-même en sont intensément imprégnés et que chacun d' eux en est un digne représentant sur la terre vietnamienne. C' est le génie du paraitre. Les Vietnamiens sont en effet eux-même de veritables génies du paraitre ou, pour parler à peine autrement, ils possèdent au plus haut point ce génie du paraitre…” Trích của NOEL LUGUERIN-  trong cuốn "Le VIETNAM" (NXB KARTHALA 22-24  Đại lộ Arago 75913 Paris. 1989)