NGHE LỎM : Về Gorki

NGHE LỎM : về GORKI

            - Hôm qua tôi bỗng nhiên bắt gặp trên mạng một cuốn sách hết sức lý thú, đáp ứng đúng điều tôi đang băn khoăn, cũng là vấn đề Cụ và tôi băn khoăn…

            - Và cuốn sách ấy đã giải đáp cho cái điều hai lão “khọm” chúng mình băn khoăn ấy ? Chà, hay đấy !  Tên cuốn ấy là gì ?

            - Tên sách rất đặc biệt : “Liệu có ông Gorki hay không”, nguyên văn tiếng Nga là “Был ли Горький ?” còn có thể dịch là “Có cái nỗi cay đắng ấy hay không ?” Vì hẳn Cụ biết rồi đấy, Gorki tiếng Nga có nghĩa “Cay đắng” hay “Chua chát”. Cái tên ấy ông ta tự chọn và dùng làm bút danh… Tên sách “Был ли Горький ?” cũng có thể dịch là “Phải chăng đã có một nỗi cay đắng ?”…Tôi mừng quá, bèn đọc luôn, thì thấy nhiều chuyện rất lạ và làm tôi sáng tỏ. Cụ cũng đọc được tiếng Nga thì thử đọc một cái, sẽ biết thêm nhiều điều lý thú. Tiếc rằng tôi quên mất đường link, nhưng tôi nghĩ cụ gõ GORKI MAXIM trong GOOGLE có thể ra đấy. Chà, một cuốn sách tuyệt vời. Tôi cam đoan Cụ mà tìm được và đọc thì sách cuốn hút đến mức không thể rời ra được. Tôi có download một số đoạn quan trọng. Cụ muốn ngó qua thì quá bộ đến tôi.

            - Để tôi cố tìm trên Internet đã. Nếu không thấy thì khéo phải phiền đến Cụ thật.

            - Ra bây giờ tôi mới hiểu tại sao ông nhà văn tuyệt đỉnh ấy đang sống yên ổn và viết ở Italia lại bằng lòng trở về Nga và sau đấy lại ủng hộ STALIN và chế độ độc tài đẫm máu của hắn ta đến mức khó hiểu. Thì ra ông già bị nhầm, Cụ ạ ! Dần dần khi Gorki bắt đầu hơi hiểu thì bị an ninh mật của Stalin thủ tiêu ngay bằng một liều thuốc độc.

            - Gorki bị đầu độc ?

            - Sau này, khi Stalin đã chết, Khrusov lên thay, nghe loáng thoàng thấy những hành xử tàn ác của vị tiền nhiệm “vĩ đại” bèn thử cho điều tra. Thì bộc lộ ra rất nhiều tội ác của ông ta, và một nhân viên an ninh có khai đã được lệnh đầu độc hai cha con nhà văn hào và đã thực hiện.

            - Cả ông con nữa ? Chà ! Quá bất ngờ đối với tôi đấy, Cụ ạ.

            - Cụ ngờ được không, ông con trai thật ra là người của cơ quan an ninh, được giao nhiệm vụ sang Italia sống bên cạnh bố để vừa bám sát điều tra, vừa lái ông cụ đi theo hướng lãnh tụ Stalin đề ra. Nhưng toàn bộ cuốn sách được viết bởi một nhà nghiên cứu có lương tâm đồng thời có trình độ nhận xét rất tinh tế. Thì ra Gorki không như chúng ta hiểu.

            - Không phải nhà văn vĩ đại của giai cấp vô sản ?

            - Ông ấy vĩ đại thì đúng, nhưng cuốn sách truy ra được nguyên nhân tại sao Gorki bị Stalin thôi miên và cúc cung ca ngợi lão ta đến thế.

            - Tại sao ?

            - Gorki đúng là một nhà văn thiên tài. Chỉ có điều ông ấy nhận định sai lầm một số điểm…

            - Thí dụ ?

            - Chà, vấn đề vô cùng phức tạp. Chẳng thế cuốn sách lại có tên là “Có cái nỗi cay đắng ấy không ?” Qua cuốn sách tôi mới hiểu thêm nhiều điều về con người Gorki và hiểu được tại sao tầng lớp trí thức lại nhiều người, tương tự như Gorki, đã bị cái lý thuyết viển vông kia lôi cuốn và họ đã đi theo để cuối cùng nhìn ra và bị giam vào trại tập trung, rồi chết trong công trường xây dựng đường xe điện ngầm ở Moskva !

            - Hoặc trên công trường xây dựng kênh Vonga- Don !

            - Đúng thế. Để xây dựng những công trình “thế kỷ” ấy Stalin ra lệnh sử dụng “tù nhân” kể cả tù chính trị, và hàng chục vạn người chết vì vất vả, đói khát trên ấy. Trong số ấy có nhiều nhà văn, nhà bác học…

\           - Đúng thế. Và cuốn sách này nói về một trí thức Nga, tiêu biểu cho tầng lớp “thầy giáo làng” Nga.

            - “Thầy giáo làng” ?

            - Đúng thế. Chẳng là vào thời ấy, tức là những năm bản lề của thế kỷ 19 và 20, không khí nước Nga ảm đạm khủng khiếp. Cuộc sống của con người, trước hết là trí thức và cả công chức, bế tắc, nhạt nhẽo vô vị đến phát sợ. Chắc Cụ đã đọc Sêkhov, thấy những con người bế tắc đến mức nào rồi chứ ? Các nhân vật trong tác phẩm của Gorki cũng nhạt nhẽo, vô vị như thế. Họ chán nản, kéo lê cuộc sống một cách uể oải. Gorki phản ánh và phê phán kiểu sống ấy, và ông ta đã băn khoăn : “Sống giống như mọi người thì vô vị, mà sống khác đi thì thật khó”. Ông ta bỏ sang Italia sống và viết. Thế rồi ông ta gặp chủ nghĩa Mác, thấy ra giá trị tuyệt vời của cái chủ nghĩa ấy. Một thiên đường mà không có Chúa ! Và một xã hội sẽ tạo nên những con người lý tưởng : lành mạnh, dũng cảm, thương yêu nhau, ai cũng có trách nhiệm đối với người khác và với toàn xã hội. Stalin biết tâm trạng ấy và nhân đang cần một “lá cờ” cho phong trào văn học nghệ thuật xô-viết bèn vận động để Gorki về nước. Thằng con trai, đã là người của cơ quan an ninh, sang gặp bố và khéo léo thúc đẩy quá trình ấy. Stalin ra lệnh hàng vạn nhà máy, nông trường phải viết hàng chục vạn lá thư khẩn khoản mời. Rồi tất cả các thành phố đều phải có một phố loại lớn nhất đổi tên là "phố Gorki". Thế là Gorki cảm động, quyết định về, tin rằng mình sẽ có tư liệu, có thực tế để viết về quá trình xây dựng một nước Nga mới, công bằng, bác ái, mọi người thương yêu lẫn nhau, cái quá trình mà ông biết sẽ hết sức khó khăn, nhưng cũng hết sức phong phú. Gorki tính sẽ viết về họ, về sự chuyển biến tuyệt diệu mà ông biết là rất gian nan nhưng cần thiết ấy. Ông cảm động vô cùng khi được đón tiếp hết sức long trọng tại ga xe lửa đầu tiên trên đất xô-viết… Ông vốn nhiễm tâm lý phổ biến của người dân thường nước Nga : thán phục những ai đúng là “kẻ mạnh”, hoặc ta tạm dịch là “dũng mãnh” hoặc “ngươi hùng”, và ông thấy Stalin đúng là con người như thế : dám làm mọi thứ để “cải tạo đất nước và con người Nga”.

           - Cũng vì tâm lý phổ biến của dân thường Nga mà họ thán phục Putin.

           - Đến mức sùng bái. Vì Putin chính là “người hùng” trong mơ ước của dân thường nước Nga. Nhưng xin Cụ cho phép ta quay lại câu chuyện chính. Vào thời điểm ấy triết gia Nietzsche bắt đầu nổi danh và trong lý thuyết ông này cũng lại có câu đại ý nói, nếu cứ để tự nhiên thì con người vốn là bạc nhược sẽ chỉ bạc nhược, cho nên mỗi người phải tự rèn hoặc “bị rèn”, và rèn một cách quyết liệt, mới có cơ thành sắt thép, thành con người đúng nghĩa là “Con Người”. Cho nên mấy chục năm đầu sống trong nước, Gorki chăm chỉ đến các trại tù để tham quan và chứng kiến những trại cải tạo mà ông cho là những "lò rèn" nghiệt ngã nhưng cần thiết, biến “phế phẩm” thành sản phẩm mẫu mực. Khi nghe thấy tù nhân, cả các trẻ phạm pháp bị giam, gào lên “Ông cứu chúng cháu với !” “Ông nhà văn vĩ đại cứu chúng tôi với”, Gorki rất thương nhưng nghĩ, đây là “lò rèn”, phải dùng cách này mới biến được những kẻ kém phẩm chất thành những con người chân chính… Ông bênh vực các biện pháp tàn bạo của Stalin và tin rằng Stalin làm thế là đúng, là cần thiết để cải tạo xã hội, cải tạo con người… Nhiều nhà văn, bạn cũ của ông đang bị giam oan uổng, viết thư năn nỉ ông bênh vực, nhưng Gorki không làm gì để giảm nhẹ số phận của họ. Nhiều người trách Gorki quá hèn, là chỉ nhìn bề ngoài mà không biết suy nghĩ bên trong của ông.

            - Xin phép Cụ rẽ ngang một cái. Tôi thì biết ơn Gorki ở một việc. Khi Stalin đề ra việc phong “danh hiệu” cho văn nghệ sĩ, Gorki thấy "thối" nhưng không bác bỏ được, ông đành chỉ đề nghị riêng nhà văn thì xin miễn. Stalin mới đầu không hiểu, hỏi tại sao, thì Gorki trả lời, nhà văn có đặc điểm là khó ai biết giá trị đích thực của họ. Một nhà văn trẻ đột nhiên có một tác phẩm thiên tài chẳng hạn. Nếu chỉ căn cứ vào thành tích đã có thì không đủ. Nhờ thế đám nhà văn chúng tôi thoát được các danh hiệu “nhân dân” hoặc “ưu tú” dớ dẩn kia ! Tôi xin lỗi đã lạc dòng, xin Cụ tiếp tục câu chuyện tuyệt vời về Gorki đi.

          - Phải đến mãi sau, Gorki mới dần dần nhận ra đôi chút và khi ấy, thằng con báo cáo cơ quan an ninh, thế là nó bị thủ tiêu và năm sau thì đến lượt ông bố …

            - Chà ! Câu chuyện đáng suy nghĩ, về nguyên nhân tại sao nhiều người tốt vẫn bị cái chủ nghĩa ấy quyến rũ

           - Thôi, cũng muộn rồi. Câu chuyện dở dang, mai gặp nhau ta bàn tiếp, Cụ nhé ?