Kịch : SAO THẦN NÔNG

Sao Thần Nông

Hài kịch sinh hoạt nông thôn

NHÂN VẬT

KHUÊ - Kĩ sư trồng trọt

ĐẠT - Chủ nhiệm hợp tác xã.

ĐOÀNH - Thương binh, phó chủ nhiệm.

MẬN - Con gái ông Đạt, tổ trưởng tổ khoa học kỹ thuật.

THÌN - Nữ thanh niên, tổ viên.

XIẾN - Kế toán trưởng.

VỢ ĐOÀNH - Xã viên.

CHỊ ĐỆ  - Đội trưởng sản xuất.

BỔNG - Chồng Mận Hiệu trưởng trường cấp ba.

MỘT SỐ XÃ VIÊN và NỮ THANH NIÊN.

Câu chuyện xảy ra ở một hợp tác xã nông nghiêp đồng bằng Bắc Bộ, trong phong trào đưa cán bộ kỹ thuật về cơ sở giữa những năm 70.

P H Ầ N   T H Ứ   N H Ấ T

Sân khấu còn tối đen, ánh sáng dọi vào một cô gái chừng 18 - 19 tuổi, đẹp kiểu rắn rỏi, khoẻ mạnh, dáng điệu nhanh nhẹn và vẻ mặt hóm hỉnh. Đó là Thìn, nhân vật dẫn chuyện, đồng thời là một trong những nhân vật chính của vở kịch.

THÌN (chăm chú nhìn khán giả, bắt đầu kể). Kính thưa bà con ! Trong phong trào tổ chức lại sản xuất và cải tiến một bước quản lý nông nghiệp hiện nay, mỗi hợp tác xã đều có những câu chuyện thú vị. Hôm nay tôi xin phép bà con kể về hợp tác xã chúng tôi. Đây cũng lại là câu chuyện của vợ chồng tôi. Mỗi tình duyên đều có những éo le riêng và không mối tình nào giống mối tình nào. Nhưng quả thật trược đây, có bao giờ tôi nghĩ sẽ lấy một người chồng như chồng tôi bây giờ. (Sau một chút.) Anh ấy là kĩ sư nông nghiệp.

Mới cách đây vài năm, mỗi khi nghe thấy hai chữ kĩ sư, tôi đã hình dung ra một con người máy móc ! Đeo đôi kính cận thị, lúc nào cũng chúi mũi vào những quyển sách dày cộp đặc kịt những hình vẽ ngoằn ngoèo... (Mỉm cười) Thì ra không phải. Kĩ sư cũng chỉ là một con người và... rất giống mọi người khác, mà cũng không phải đều cận thị cả. Kể ra anh ấy nhà tôi cũng có điều hơi khác người đôi chút. Cái điểm hơi khác ấy lúc đầu tôi thấy hơi ngồ ngộ, có lúc đâm ghét và rồi cuối cùng lại thành yêu ! Và thú thật với bà con, càng ngày tôi càng mê. Còn nhớ lần đầu tiên tôi gặp anh ấy. Thực ra không hẳn là lần đầu. Vì anh ấy cũng người làng. Nhưng ngày trước gọi là biết thế thôi chứ tôi cũng không rõ lắm. Mà thôi, nói lan man mãi. Xin vào ngay câu chuyện.

Anh ấy đang công tác ở một cơ quan tại Hà Nội thì được trên cử về giúp chúng tôi. Lúc ấy hợp tác xã đang thời kì lúng túng. Sau khi được học tập chủ trương mới, suốt mấy tháng nay mấy bác, mấy anh trong ban quản trị không ngày nào là không họp với các đội. Nhưng người nói vào cũng nhiều mà kẻ nói ra cũng lắm. Cuộc họp nào cũng như mổ bò. Bác chủ nhiệm trước hiền lành mà giờ động tý là gắt. Câu chuyện bắt đầu từ cái ngày hôm ấy...

Hiện lên nhà chủ nhiệm Đạt, gọn gàng, ngăn nắp, chứng tỏ chủ nhà là người sống có nguyên tắc.

(Trỏ) Đây là nhà bác Đạt, chủ nhiệm. (Nhìn ra ngoài.) Bác Đạt kia rồi. Lại có cả ông Xiến kế toán trưởng hợp tác xã nữa. Gớm! Có việc gì mà đã đến tìm bác chủ nhiệm sớm thế không biết! (Ra).

Một giọng hát vọng từ đâu đó, có lẽ là một điệu dân ca quen thuộc và đầy chất đồng ruộng.

1

Đạt, chủ nhiệm và Xiến, kế toán trưởng từ ngoài vườn vào. Đạt, vẻ người phúc hậu, trạc ngoài 50 tuổi, tay xách thùng tưới. Xiến người choắt, khoảng 45 - 46 tuổi hơi có vẻ đần độn nhưng thỉng thoảng lại lộ ra vẻ khôn ngoan vặt. Ông ta cầm cuốn sổ, tay đeo túi vải.

XIẾN (xun xoe). Với lại chính bác cũng vẫn nói đấy. Người ta sống với nhau có cái tình là quí, chứ một vài trăm bạc... (Đưa cuốn sổ.)

ĐẠT. Mỗi lần làm sai nguyên tắc thì lại lấy chữ “tình” ra mà xí xoá. Bây giờ hễ cứ nghe thấy cái chữ "tình" ấy là tôi sợ lắm rồi. Sản xuất thì kém, nợ ngân hàng thì hàng chục nghìn, ấy thế mà có đồng nào lại đem chè chén hết ! (Cáu.) Hôm ấy ai ăn thì bỏ ra mà góp. Tôi không kí đâu !

XIẾN. Đã chót lần này, bác kí cho, chứ bây giờ ai chịu nạp ? Với lại chẳng lẽ tổng kết thắng lợi mà lại không...

ĐẠT (ngắt lời). Thắng lợi cái gì ? Hễ có được chút thành tích bằng cái móng tay đã vội vỗ ngực, còn khuyết điểm to bằng cái đình thì lờ đi coi như không thấy ! (Thở dài.) Các hợp tác xã bạn người ta đang tiến vùn vụt như thế, còn mình thì ì ạch mãi. Đang từ chỗ đứng đầu huyện, bây giờ tụt xuống gần cuối rồi. Cứ cái chữ "tình" kiểu ấy thì bao giờ mới tiến lên được ?

XIẾN. Vâng, bác nói chí phải, nhưng cái khoản này bác không kí cho thì...

ĐẠT (ngắt lời). Thì đem chia đôi ra, tôi với chú mỗi người chịu một nửa.

XIẾN. Nhưng hôm ấy bác có ăn đâu...

ĐẠT. Nhưng tôi là chủ nhiệm. Các chú làm sai thì tôi cũng phải chịu một phần.

XIẾN. Khổ quá!... (Đang nghĩ cách thuyết phục.)

Bỗng có tiếng người gọi từ ngoài : "Ông Xiến ! Ông Xiến !"

(Cau mặt.) Lại cái nhà Đệ !

Chị Đệ chạy vào. Đấy là một phụ nữ đã đứng tuổi, vẻ người sôi nổi, xốc vác.

CHỊ ĐỆ. Bác ạ ! (Quay sang Xiến.) Đây rồi ! ... Tôi tìm ông chạy suốt cả mấy xóm. Ông Xiến ! Ông là kế toán, ăn công điểm của hợp tác xã, mà ông làm ăn như thế à ?

XIẾN. Ô hay ! Tôi làm ăn ra sao ?

CHỊ ĐỆ. Cái Ao chùa ấy, sao năm nay ông tính có bốn mươi công ? Trong khi ấy đội ba tát cái ao bằng một nửa ông lại tính cho họ những năm mươi ? Ông không ăn được gì ở đội tôi ông trù hẳn? Ai chẳng biết ông phè phỡn suốt ngày với lão Kì Sẹo rồi ăn cắp bao nhiêu thóc ở đội ba của nó ? Làm thế không yên với tôi được đâu. Đừng có thấy tôi là đàn bà, muốn bắt nạt đội tôi thế nào cũng được.

XIẾN. Ô hay ! Cái chị này ăn nói thế mà nghe được à? Việc khoán công tát ao là do ở ban quản trị...

CHỊ ĐỆ. Ở như ông tất ! Cái thói xập xí xập ngầu ấy liệu mà bỏ đi.

XIẾN. Chị ăn nói hay chưa kìa ? (Quay sang Đạt.) Tôi nói với bác rồi. Cho tôi thôi cái chân kế toán trưởng này đi.

CHỊ ĐỆ. Ông thôi thì xã viên càng được nhờ. Nhưng mà dám thôi ! Còn gì béo bở bằng làm kế toán trưởng ở cái hợp tác xã này nữa ?

XIẾN. Chị bảo béo bở cái gì ? Tôi đã ăn cắp cái gì của hợp tác xã này chưa nào ? Chị có đủ chứng cớ tôi xin đi tù. Tội đáng một năm tôi cũng xin ngồi đủ năm năm.

CHỊ ĐỆ. Ấy thì cũng tại không tìm đủ chứng cớ.

XIẾN. Còn ăn nói hồ đồ làm mất uy tín của Ban quản trị, tôi sẽ kiện cho mà xem.

CHỊ ĐỆ. Thách đấy ! Tôi không ăn cắp cái gì của ai. Tôi không sợ cái gì hết.

ĐẠT. Ơ hay, các người đến nhà tôi để đôi co đấy à? Các cụ có câu: "Một sự nhịn là chín sự lành!". Đoàn kết thì mới làm được việc chứ. Cán bộ mà hục hặc thế này thì dân người ta không tin nữa là phải !

CHỊ ĐỆ. Bác thì chỉ "Đoàn kết", "Đoàn kết"! Đoàn kết cả người tốt lẫn người xấu à? Cả thằng ăn cắp lẫn người ngay thẳng à ?

XIẾN. Chị bảo ai ăn cắp ?

CHỊ ĐỆ. Là tôi cứ nói giữa trời thế đấy. Đứa nào có tật, đứa ấy khắc giật mình.

ĐẠT (gắt). Thôi ! Đã bảo tôi xin kia mà! Gà cùng một mẹ mà cứ đá nhau hoài thế? Mà cái nghề đã mâu thuẫn nhau là hai bên đều có khuyết điểm. Cho nên phải biết nhường nhịn nhau.

CHỊ ĐỆ. Cháu không có khuyết điểm gì hết.

ĐẠT. Thím cũng sai ở chỗ phê bình không đúng lúc. Nhưng chú Xiến ạ, cái ao chùa ấy mà khoán có bốn mươi thì cũng khí ít thật.

CHỊ ĐỆ. Bác cũng thấy đấy.

ĐẠT. Nhưng thím cũng đừng qui cho người ta là thế này thế nọ vội.

XIẾN. Với lại, gì thì cũng phải cho nó từ tốn chứ.

CHỊ ĐỆ (lúng túng) Tôi... tôi... Thôi được ! Các ông mà cãi thì tôi chịu. Tôi dốt lí luận. Các ông nhiều lí luận thì mời xuống đội mà giải thích. Xã viên đang làm ầm lên đấy.

XIẾN. Bác Đạt, hay mời bác đi cho một lát ?

ĐẠT (khó chịu). Chú xuống là đủ rồi.

XIẾN. Bác cứ xuống hộ em. Bác chỉ nói một tiếng là xong. Ai cũng nể bác.

ĐẠT (sau một chút, miễn cưỡng). Thôi được ! (Gọi to) Mận ơi ! (Với chị Đệ.) Thím cứ đi trước đi, tôi và chú Xiến sẽ xuống ngay.

CHỊ ĐỆ. Hai bác xuống thật đấy nhé. (Ra.)

XIẾN (lắc đầu). Cái nhà Đệ này càng ngày càng đáo để. Nhưng cũng phải thông cảm, bác ạ. Cái giống đàn bà con trẻ mà chồng đi xa là hay trái tính trái nết lắm đấy.

ĐẠT. Nhưng chú cũng tính toán cho cẩn thận, công bằng một chút.

XIẾN. Ô hay, bác mà cũng nghĩ thế ạ ?

ĐẠT. Là tôi bảo, người ta phê bình thì chú cũng phải tiếp thu. Ai mà chẳng có lúc nhầm lẫn.

XIẾN. Thì em cũng vẫn tiếp thu đấy chứ ạ.

Mận vào.

MẬN. Thày gọi con ạ?

ĐẠT. Thày xuống đội bốn. Anh Khuê có sang thì mời anh ngồi xơi nước đợi thày một lát nhé.

XIẾN. Khuê nào thế bác?

ĐẠT. Con đồng chí Tuệ ngày xưa ngoài xóm bãi ấy! Bây giờ làm kĩ sư ở ngoài Hà Nội. Được trên cử về giúp hợp tác xã mình.

XIẾN. À, em có nghe nói. Giỏi lắm phải không ạ?

ĐẠT. Con nhà giáo mà lại. Đồng chí Tuệ ngày xưa cũng nổi tiếng thông minh. Phải có cậu ta về thì mới xây dựng nề nếp, làm ăn qui củ lên được. Đã đến lúc cần người có học lắm rồi.

XIẾN. Vâng, quả là như thế !

ĐẠT. Cậu ta vừa đi chỉ đạo một đợt trồng ngô ngắn ngày thành công to lắm. Cũng may hôm ấy tôi mở đài nghe nên mới biết. Lúc đầu cứ ngỡ Khuê nào, hỏi ra thì đúng là Khuê làng mình. Bèn viết thư mời cậu ta về giúp.

XIẾN. Sao không thấy bác kể với em về chuyện ấy?

ĐẠT. Cũng còn nghĩ đã chắc gì cậu ta chịu về. Đang công tác ở Trung ương... Ai ngờ lại nhận lời !

XIẾN. Hay đấy. Dân mình hơi một tý là phê bình Ban quản trị ta làm việc không có khoa học. Bây giờ có kĩ sư rồi, ai thắc mắc thì cứ đưa cậu ta ra là họ phải câm như thóc ! Chứ cái nghề nông này khoa học thế nào được.

ĐẠT. Chú tưởng tôi đưa cậu Khuê về chỉ cốt để đem ra nạt xã viên thôi à? Chú hiểu sai mất rồi.

XIẾN. Thì bác tính, riêng cái khoản định mức công cầy, công bừa là vụ nào cũng cãi nhau như mổ bò đấy thôi. Các bà thợ cấy thì bảo ruộng bừa chưa kỹ, còn các ông thợ cầy thì nhất định thế là ngấu lắm rồi. Em tính, cái nghề nông là phải liệu thôi, chứ chính xác như nhà máy thế nào được. Cái hòn đất nó oái oăm lắm kia. Có hòn nào giống hòn nào đâu. Cứ đòi định mức và tiêu chuẩn cứng nhắc thì chỉ có mà ăn cám.

ĐẠT. Thế sao nơi khác người ta làm đựơc ? Chỉ tại chúng mình dốt, không có học đấy thôi...

XIẾN. Em không có học thật, nhưng các cụ nói cấm có câu nào sai: "Trăm hay không bằng tay quen"... Bằng cấp gì cũng không bằng kinh nghiệm.

ĐẠT. Chú nói hồ đồ rồi. Thế ta có sang đội bốn không nào?

XIẾN. Dạ, có chứ ạ. Mời bác đi cho. (Ra cùng Đạt.)

Còn lại một nình Mận don dẹp ấm chén.

Khuê vào. Anh chừng 27-28 tuổi, vẻ khôi ngô. Trông anh người ta có cảm tưởng là một thanh niên ít từng trải, nhưng tự tin vào khả năng mình.

KHUÊ (vui vẻ). Chào cô Mận !

MẬN (xúc động). Anh Khuê ! Mời anh ngồi chơi.

KHUÊ. Vâng. (Sau một chút.) Bác vẫn khoẻ chứ, cô ?

MẬN. Thày em vẫn thế !

Im lặng ngượng ngùng.

KHUÊ. Tôi hãy về đã nhé.

MẬN (vội vã). Anh ngồi chơi đã, thày em sắp về rồi.

KHUÊ. Sợ bác lại vướng việc gì.

MẬN. Thày em bảo chỉ đi một lát, dặn em anh đến thì giữ anh lại đợi thày em về.

KHUÊ. Lát nữa tôi sang cơ mà. (Định ra.)

MẬN (đột nhiên). Anh vẫn giận em đấy à ?

KHUÊ (quay lại). Mận có làm gì mà tôi giận ?

MẬN. Anh vẫn giận em.

KHUÊ. Sao lại giận ?

MẬN. Thế sao từ ngày ấy không thấy anh về ?

KHUÊ. Mấy lần cũng định. Nhưng về... để làm gì kia chứ ?

MẬN. Hôm ấy có phải em từ chối đâu ? Chỉ mới bảo em chưa nghĩ đến chuyện ấy.

KHUÊ. Tôi cũng có trách Mận đâu ?

MẬN. Mới nghe thanh niên ngỏ lời, bao giờ phụ nữ chẳng trả lời như thế. Ai lại nhận lời ngay bao giờ ?

KHUÊ. Với lại lâu quá rồi còn gì ?

MẬN. Nhưng em thì cứ tưởng như mới ngày hôm qua. (Sau một chút.) À, mà cái gò chỗ ngày trước anh hay ngồi ngắm sao với em, bây giờ bị san phẳng rồi. Làm vườn cây ăn quả của hợp tác.

KHUÊ (mỉm cười). Còn gốc quéo ngoài bờ đê ?

MẬN. Vẫn còn. Nhưng lâu lắm em không ra đến đấy. Cũng không có việc gì.

KHUÊ (xúc động). Từ lúc trên xe lửa bước xuống chiều hôm qua đến giờ, người tôi cứ bàng hoàng. Bao kỷ niệm cũ trỗi cả dậy trong lòng. Đêm qua thao thức mãi. Sáng sớm nay, thức dạy, nhìn ra cánh đồng sang thôn Hạ mà lại nhớ hồi nhỏ, vẫn men theo cái rặng ổi ấy đến trường.

MẬN (mỉm cười). Tưởng anh quên cả rồi chứ ?

KHUÊ. Quên sao được?

Thìn chạy vào.

THÌN. Này ông kĩ sư ơi ! Tán vừa vừa chứ. Chị tôi có chồng rồi đấy !

KHUÊ (lúng túng). Chào... À, hình như cô Thìn phải không?

MẬN. Chứ còn đứa nào vào đây nữa ? Mày cứ hay ăn nói lăng nhăng rồi mang tiếng đấy. Đi đâu thế, hả Thìn ?

THÌN (hét to ra ngoài). Chúng mày ơi! Vào mà xem mặt ông kĩ sư.

Cả một tốp con gái ùa vào.

KHUÊ. Chào các cô !

TẤT CẢ. Chào anh !

MẬN. Tổ khoa học kỹ thuật của em đấy !

KHUÊ. Lực lượng hùng hậu quá nhỉ ?

THÌN (hóm hỉnh). Còn thua lực lượng trường cấp ba huyện nhiều.

KHUÊ (ngơ ngác). Cô nói gì, tôi chưa hiểu.

MẬN (cười). Anh Bổng em dạy ở trường cấp ba.

THÌN (láu lỉnh). Không phải chỉ dạy, mà còn là Hiệu trưởng. Anh mà lôi thôi vào, anh ấy hô lên một tiếng là mấy trăm giáo viên, học sinh, mỗi người chỉ cần búng khẽ một cái, anh cũng đủ thành cám rồi.

Tất cả cười ồ lên vui vẻ.

Thôi, về đi chúng mày ! Đến xem bây giờ là kĩ sư có khác ngày xưa cái gì không thôi ! Đi !

TẤT CẢ. Đi !

Họ ồn ào kéo ra.

MẬN. Con cái Thìn ấy tinh quái lắm đấy, anh ạ.

KHUÊ. Mới xa có mấy năm mà thấy các cô khác chúng mình thời xưa quá.

MẬN. Con bé ấy chỉ đùa nghịch vô tư thế thôi, chứ không sâu sắc gì đâu.

Im lặng ngượng ngùng.

KHUÊ. Anh ấy có hay về đây không ?

MẬN. Ít lắm! À, ngày trước anh chỉ cho em sao Thần Nông, em quên mất, bây giờ nhiều đêm dày sao, em nhìn lên trời cố tìm mà chẳng thấy.

KHUÊ. Sao không hỏi anh ấy ?

MẬN. Anh ấy có lúc nào mà ngồi ngắm sao với em ?

KHUÊ. À, anh ấy dạy gì nhỉ ?

MẬN. Văn ! Nhưng văn vẻ ở đâu, chứ còn với vợ thì chẳng thấy gì hết.

Im lặng.

KHUÊ. Đúng là bác lại vướng chuyện gì ngoài ấy rồi. Tôi hãy về đã !

MẬN (hơi dỗi). Nói chuyện với em chán lắm phải không ?

KHUÊ.  Sao Mận lại nói thế ?

MẬN. Đúng rồi. Mà cũng còn phải lấy vợ chứ. Nhưng anh đừng lo, em sẽ không làm phiền gì anh đâu. Mà em còn có thể làm mối cho anh được một cô ấy chứ.

KHUÊ. Tôi chưa nghĩ đến chuyện ấy.

MẬN. Thế là phải. Vợ con vào làm gì vội cho vướng cẳng ! (Chợt nhìn ra xa.) À, mà thày em về kia rồi.

KHUÊ. Bác đi với ai thế? Cán bộ huyện à ?

MẬN. Chú Xiến, cũng người làng, nhưng ngày ấy đi xa buôn bán nên anh chưa biết. Chú ấy về làng được vài năm nay thôi. Bây giờ làm kế toán trưởng của hợp tác xã.

Đạt và Xiến vào.

ĐẠT (mừng rỡ). Chà! Lực lượng trẻ lại có khoa học kỹ thuật đây rồi ! Mong mãi !

KHUÊ. Bác ạ ! Bác vẫn khoẻ lắm !

ĐẠT. Nhưng lạc hậu lắm rồi. Đang mong có các cậu về tiếp sức đây. (Quay sang Xiến.) Mới ngày nào còn ăn trộm ổi ở vườn nhà tôi, mà bây giờ đã cao lớn thế này rồi.

XIẾN. Nổi tiếng nữa chứ ạ. Tôi đã được đọc mấy bài của kĩ sư Đặng Minh Khuê đăng trên báo. Văn hay lắm.

ĐẠT. Uống chén nước, chú Khuê ! Kể làng ta cung cấp được cho Đảng và nhà nước nhiều nhân tài đấy chứ. Chỉ phải cái tội không cậu nào chịu về giúp quê hương. Để bọn vừa già vừa dốt chúng mình phải ì ạch gánh vác mãi.

XIẾN. Bác chủ nhiệm nói thế cũng phải. Nhưng đâu có phải cứ trẻ là tốt. Trẻ mà như cái nhà anh Doành ấy thì lại quá tội.

KHUÊ (sửng sốt). Doành nào, bác ? Có phải Doành Xóm Chùa không ạ?

XIẾN. Thì ra đồng chí kĩ sư cũng biết anh ta ?

KHUÊ. Bạn học thuở nhỏ của tôi đấy. (Sau một lúc.) Thì ra cậu ta phục viên rồi ?

XIẾN (mỉa mai). Thương binh về xã ! Lúc đầu bác Đạt đây quí hoá lắm, tin tưởng lắm, giới thiệu vào Ban quản trị, trao cho cả cái chức Phó chủ nhiệm chứ có ít đâu, ấy thế mà lại chính anh ta phá hợp tác xã suýt tan đấy.

ĐẠT. Đừng nói thế, chú Xiến !

XIẾN. Thế bác quên cái lần anh ta vặc bác trước đại hội xã viên rồi à ?

ĐẠT. Chú ấy tính cũng hơi nóng. Tuổi trẻ mà !

XIẾN. Thì thế ! Việc dân, việc xã là khó lắm. Trước đây tôi cũng quí cán bộ trẻ, nhưng bây giờ thì tôi sợ rồi. Làm việc mà không đắn đo suy tính cho nát ra thì chỉ có hỏng việc mà thôi.

ĐẠT. Tại chúng mình không biết dùng thôi. Chứ hồi ấy nếu không có chú ấy thì làm sao hoàn thành được hệ thống máng nổi và làm sao đưa được lúa xuân vào cái cánh đồng bãi. Bây giờ mỗi năm ta có thêm được gần ngàn tấn thóc chính là nhờ công chú Doành đấy.

KHUÊ. Thưa bác, thế bây giờ cậu ta còn trong Ban quản trị không ạ ?

ĐẠT. Vẫn làm phó chủ nhiệm đấy chứ !

XIẾN. Nhưng tiêu cực và bất mãn. Họp cũng chẳng chịu đến. Ở nhà lo làm giàu, nên gương xấu cho những người bỏ sản xuất đi chạy chợ.

KHUÊ. Chẳng lẽ lại như thế ?

ĐẠT (vội vã). Chú Khuê ạ, chú về đây quả thật chúng tôi rất mừng. Chú đừng ngại gì cả. Ai chưa tin thì rồi sẽ tin !

XIẾN. Nói thế oan cho em ! Có phải em không tin đâu.

ĐẠT. Phải tin chú ạ ! Phải dám giao phó thì người ta mới làm việc có kết quả được.

XIẾN. Thì em cũng vẫn tin đấy chứ.

ĐẠT. Thế thì được. Chú Khuê ạ, chú cứ mạnh dạn mà làm. Khó khăn gì đã có chúng tôi.

KHUÊ. Cậu Doành bây giờ vẫn...

ĐẠT (ngắt lời). Chuyện chú Doành tôi sẽ kể với chú sau. Chú mới về hãy nghỉ ngơi thăm thú tình hình đi đã. Rồi hôm nào ta bàn công việc cụ thể. Kìa, chú nghĩ gì mà thần người ra thế ?

KHUÊ (giật mình). Dạ ? À, không ạ !

ĐẠT (mỉm cười). Trông chú thần người ra sao giống ông giáo Tuệ nhà ta hồi trước thế ! Cũng hay đăm chiêu như vậy. (Vỗ vai Khuê âu yếm.)

Ánh sáng tắt. Đèn chiếu vào một mình Thìn đứng giữa sân khấu.

THÌN. Thấy anh Khuê về, cả làng phấn khởi như sau bao ngày hạn hán được trận mưa rào. Đến xóm nào cũng toàn nghe thấy bàn tán, ca ngợi ông kĩ sư mới tài ba và những lời hi vọng. Riêng tôi thì chưa tin chút nào. Anh Khuê có vẻ ngờ nghệch quá ! Làm sao đối phó nổi với những kẻ ranh ma quỷ quái như lão Xiến và mấy ông đội trưởng, thủ kho ? Nhưng cũng cứ để rồi xem. Biết đâu đấy. Ngay cả chuyện anh Doành kể cũng lạ. Ít lâu nay anh ấy chán nản, bỏ bê công việc, chăm lo gia đình, ấy thế mà chẳng hiểu sao thấy anh Khuê về lại thay đổi hẳn.

Hiện lên nhà Doành. Một bên là túp nhà lá xiêu vẹo. Một bên là ngôi nhà gạch đang xây dở. Phía trước là một gốc mít. Vợ Doành đang băm bèo cho lợn. Chị chừng 30 tuổi, loại phụ nữ tháo vát, khoẻ mạnh và đơn giản.

THÌN. Đây là nhà anh Doành và kia là chị ấy. (Lui ra.)

2

Doành vác hai cây gỗ xoan vào. Chị vợ đặt dao xuống chạy ra đón.

VỢ DOÀNH. Để tôi đỡ cho. Nhà nó vào nhà ngồi nghỉ đi. Có ấm chè tươi nóng đấy. Rót ra, bỏ đường vào mà uống cho đỡ mệt.

DOÀNH (rót nước uống). Chúng nó thấy mình cần cứ bắt bí. Hai cây xoan còm này mà nhất định đòi bằng được một trăm hai chục đồng.

VỢ DOÀNH. Cũng được, nhà nó ạ.

DOÀNH (cáu). Nhưng vẫn ức. Mà thôi ! Nếu còn thiếu thì dùng tre ngâm. Tôi không đi mua gì nữa đâu

VỢ DOÀNH. Lại ai nói gì phải không ?

DOÀNH. Lúc đi ngang qua Cầu Sổ, có đám trẻ con đang tắm, chúng nó rêu rao ầm cả lên: "Ôi, ông Phó chủ nhiệm gia đình chứ có phải ông Phó chủ nhiệm hợp tác đâu". Phen này làm xong cái nhà, chúng nó lại tha hồ có dịp để nói.

VỢ DOÀNH. Ối dào, ai có miệng người ấy nói. Mình có ăn cắp ăn nẩy của ai đâu mà sợ.

DOÀNH (lại cáu). Nhưng cũng một vừa hai phải thôi.

VỢ DOÀNH (nhìn ra ngoài). Khẽ chứ! Có khách kìa.

DOÀNH (giật mình). Ai thế? (Nhìn ra thấy Khuê, mừng rỡ.) Khuê ! (Kéo Khuê vào.) Nghe tin cậu về, đang định sang tìm cậu. Chà, lâu quá rồi nhỉ ? Vợ con gì chưa?

KHUÊ (cười). Chưa.

VỢ DOÀNH. Thế ạ ! Thế thì làng này còn khối cô vừa đẹp, vừa ngoan.

DOÀNH (gắt vợ). Đun cho tôi siêu nước. (Với Khuê.) Chà, thấm thoắt mà đã gần chục năm rồi đấy nhỉ ?

KHUÊ. Cậu còn nhớ cái lần mình bị say nắng bữa gặt chiêm ở cánh đồng Sãi không?

DOÀNH. Hồi học lớp 8 chứ gì?

KHUÊ (vui vẻ). Chị Doành ạ, hôm ấy trời nắng kinh khủng, gió Tây hừng hực. Mà cánh đồng Sãi bấy giờ chẳng có lấy một cái cây. Tôi đang gánh lúa thì bỗng thấy hoa mắt, chưa kịp đặt gánh xuống thì nôn thốc nôn tháo. May có anh Doành cõng về, không thì tôi ngoẻo mất rồi.

DOÀNH. Mình cũng được một bữa hết hồn.

Tất cả cùng cười.

KHUÊ. Thế nào ? Sống ra sao ? Xem chừng ung dung lắm hả ?

DOÀNH. Mình bây giờ theo triết lí con trâu.

KHUÊ. Triết lí gì lại triết lí con trâu?

DOÀNH. Cậu nhìn thấy con trâu chưa?

KHUÊ (tự ái) Cậu tưởng mình đi học rồi xa rời sản xuất đến nỗi quên cả con vật quan trọng nhất ở nông thôn ta à ?

DOÀNH. Không phải thế. Mình nói ý khác kia. Mà có khi cậu cũng chưa phát hiện ra đâu.

KHUÊ. Cậu định bảo con trâu là chỉ làm hùng hục chứ chẳng đòi hỏi chứ gì ?

DOÀNH. Vẫn chưa phải.

KHUÊ. Vậy triết lí con trâu nghĩa là cái gì ?

DOÀNH. Thế này nhé. Con trâu lúc làm thì cắn răng è cổ mà làm. Lúc nghỉ thì nằm phe phẩy đuôi dưới lùm tre mát rượi. Nghe thấy ai nói gì cũng mặc. Suốt ngày kêu h-ọ-ọ-ọ!.. Kệ h-ọ-ọ-ọ!.. Kệ h-ọ-ọ-ọ!..

KHUÊ (cau mặt) Cậu lại nghĩ đến thế kia à ?

DOÀNH. Chứ cậu bảo còn cách nào hơn được nữa?

KHUÊ. Nhưng chẳng lẽ cậu chán chường không còn tin vào ai được nữa hay sao ?

DOÀNH. Biết làm sao được? Có phải mình muốn như thế đâu? (Sau một chút.) Phục viên về thấy hợp tác xã đang bê bối, mình nhảy vào và đấu tranh khá hăng. Kẻ xấu đả mình đã đành, người tốt cũng lại đả mình nữa chứ. Lúc đầu mình lạ lắm. Mình đấu tranh cho quyền lợi của họ mà họ lại đả là sao nhỉ ? Nghĩ mãi mới vỡ lẽ. Thế là từ hôm ấy mình chọn cách sống Lão Tử: Vô vi. Cũng từ ngày ấy trong lòng thanh thản, ăn gì cũng thấy ngon, đêm nào ngủ cũng đẫy giấc. Đặt mình nằm là ngủ luôn, đánh một mạch cho đến sáng bạch.

KHUÊ (sau một chút). Gay nhỉ?

DOÀNH. Cậu tưởng bở ăn lắm hẳn?

KHUÊ. Thế mà mình tính về đây sẽ làm được cái này cái nọ.

DOÀNH. Sao? Cậu định về đây công tác đấy à? Phải rồi, mình có nghe nói trên cho một kĩ sư. Thì ra chính là cậu ! Thế thì tuyệt quá rồi còn gì ?

KHUÊ. Nhưng mọi người còn đang chán ngán như thế thì bụng dạ nào mà nghĩ đến cải tiến kĩ thuật nữa.

DOÀNH. Ai chán ?

KHUÊ. Thì chính cậu, cậu chẳng vừa nói thế là gì !

DOÀNH.            Ấy chết. Vừa rồi mình tâm sự với cậu thế, có phải là mình đã chịu thua đâu. Mình nghĩ rằng bây giờ chỉ nhiệt tình không đủ nữa rồi. Mà kĩ thuật thì chẳng ai có trình độ gì hết. Mình đã tính xin đi học đấy chứ.

KHUÊ. Đại học Nông nghiệp ?

DOÀNH. Hàm thụ thôi! (Cười.) Tuổi lớn quá rồi. (Thấy Khuê im lặng.) Nhưng bây giờ có cậu về rồi thì việc học của tớ không cấp bách nữa. Để sau một chút cũng được. (Vẫn thấy bạn im lặng.) Mà vừa rồi mình bực thì nói thế thôi, chứ tình hình hợp tác cũng không đến nỗi lắm đâu.

KHUÊ. Nghe bảo lão Xiến ghê gớm lắm hả ?

DOÀNH. Khôn vặt thôi ! Với lại lão ta có hoành hành được cũng chỉ vì cách thức làm ăn của ta luộm thuộm quá. Mạnh ai nấy làm. Ngay lao động cũng không biết đích xác là bao nhiêu, chỉ có một danh sách từ đời thủa nào chẳng rõ. Định mức thì chung chung. Ruộng đất thì từ lâu chẳng đo lại. Vật tư chẳng biết còn những gì mất những gì. Vốn liếng thì mỗi sổ mỗi khác. Cho nên lão ta muốn nhập nhèm bao nhiêu cũng chẳng ai kiểm tra nổi.

KHUÊ. Cậu là phó chủ nhiệm mà tại sao lại cứ để tình trạng ấy.

DOÀNH. Thế mới đẻ ra mâu thuẫn. Với lại mình tính chỉnh đốn lại các thứ ấy là để khoa học hoá cách làm ăn, nhằm đưa kĩ thuật mới vào, chứ nếu chỉ để lão ta khỏi tham ô thôi thì cũng chẳng bõ. Kì này có cậu về, ta làm ăn qui củ, sổ sách đàng hoàng, đâu ra đấy, thì lão ta tuyệt đường ngay.

KHUÊ. Dù sao còn lão ta vẫn cứ gay.

DOÀNH. Muốn đẩy đi thì dễ thôi. Lão ta đang xin từ chức đấy.

KHUÊ. Xin từ chức?

DOÀNH. Vì lão ta cho rằng không ai dám nhận cái chân ấy.

KHUÊ.   Chân ấy làm sao ?

DOÀNH. Người đứng đắn thì ngại vất vả, không bõ làm.

KHUÊ (cười). À, ra thế !

DOÀNH. Kì này cậu về, mình dám xung phong nhận làm cái chân ấy đấy. Đành chịu vất vả vậy. Cậu không biết chứ, hồi ở bộ đội, sau chiến thắng, có phong trào học kinh tế, mình đã qua một lớp kế toán rồi đấy chứ.

KHUÊ. Thế thì còn gì bằng.

DOÀNH. Nhưng cậu quyết tâm ở lại đây chưa đã ?

KHUÊ. Mình nhận trách nhiệm với trên rồi. Với lại ở đâu, chứ đây là quê hương thì khó đến đâu mình cũng không chịu bỏ.

DOÀNH. Mình hiểu. Ngay từ hồi còn đi học, chúng mình đã vạch ra bao nhiêu mơ ứơc rồi cơ mà.

KHUÊ. Bây giờ có điều kiện mà lại bỏ qua thì thật là...

DOÀNH. Là gì ?

KHUÊ. Là ngốc !

Cả hai cùng cười.

DOÀNH. Hay quá ! Ta sẽ bắt tay vào việc ngay. Ờ mà cậu ăn ngủ ở đâu ?

KHUÊ. Ở tạm nhà bà chị họ. Có lẽ ít hôm nữa bác Đạt sẽ cho dọn một gian ngoài chùa để mình ở.

DOÀNH. Phải cái nhà mình dột nát quá. Thôi được, thế bao giờ ta lại gặp nhau ?

KHUÊ. Tối nay được không ?

DOÀNH. Được quá đi ấy chứ.

KHUÊ. Và mai họp Ban quản trị mình báo bác Đạt là mình sẽ đến. Ta sẽ đề ra một số công việc cần làm ngay.

DOÀNH. Đúng. (Lại như không ghìm được nữa.) Khoái quá ! Thú thật với cậu chứ lâu nay mình vẫn ấm ức có ngủ được đâu. Đêm nào cũng trằn trọc.

KHUÊ. Sao cậu bảo từ ngày theo triết lí con trâu bữa nào ăn cũng thấy ngon, đêm nào ngủ cũng đẫy giấc.

DOÀNH (tiếp lời). Và đánh một mạch cho đến sáng bạch nữa chứ ? (Cười vui vẻ.) Thế mà cậu cũng tin à ? Từ giờ có thằng nào giở cái giọng ấy ra thì cậu cứ bảo thẳng là nó nói láo ? Con trâu nếu cho học may có thể thành người, chứ đã là người sao vứt bộ óc đi mà trở thành con trâu cho được ?

Cả hai cùng cười vui vẻ. Mận chạy vào.

MẬN. Các anh có gì vui mà cười giòn thế?

DOÀNH. Cô Mận vào chơi.

MẬN. Em cần gặp anh Khuê.

KHUÊ. Bác Đạt gọi tôi ạ?

MẬN. Em là tổ trưởng tổ khoa học kĩ thuật mà. Em định hỏi anh có cần gặp chị em trong tổ thì em triệu tập.

DOÀNH. Anh Khuê mới về, để anh ấy nghỉ ngơi vài ngày đã.

KHUÊ. Vâng, khi nào cần gặp, tôi sẽ nói.

MẬN. Thế nhé. Cả tổ đang nóng lòng muốn gặp anh đấy! Thôi, em về đã nhé. Chị đâu hả anh ?

DOÀNH. Nhà tôi ngoài vườn.

MẬN. Em về nhé. (Ra.)

DOÀNH (nhìn theo). Cẩn thận đấy. (Ghé tai bạn thì thầm.) Cái con bé ấy tự do lắm. Năm trước có cậu cán bộ thuỷ lợi về, nó cũng thân với cậu ta lắm. Chưa có gì đâu nhưng đã phải đưa ra chi đoàn góp ý rồi đấy. Rồi đầu năm nay lại có cậu cán bộ tỉnh đoàn...

KHUÊ. Cô ấy chê chồng à ?

DOÀNH. Tính nó thế chứ còn lấy ai hơn được nữa ? Hiệu trưởng trường cấp ba huyện, trẻ, có tài, lại đạo đức ít ai bằng. Mà trông người cũng bảnh ra phết.

KHUÊ (cười). Về chuyện phụ nữ thì cậu cứ yên tâm.

DOÀNH. Thôi đi. Đừng nói khoác. Con trai gần ba mươi tuổi chưa có vợ, lại bên cạnh toàn bọn con gái mơn mởn. Tớ không tin.

KHUÊ. Bây giờ mình ngại chuyện ấy lắm rồi.

DOÀNH. Thế định không lấy vợ à?

KHUÊ. Rồi cũng phải lấy chứ. Nhưng sẽ kiếm một cô thật đơn giản, hơi xấu, thậm chí hơi đần cũng được. Cho tròn nghĩa vụ thôi, không cần yêu đương lãng mạn gì hết.

Doành phá lên cười.

Rồi cậu sẽ thấy.

DOÀNH.            Ừ, mình cũng đang đợi xem thử đây.

KHUÊ. Thôi, mình về đã nhé? (Nói to.) Chào chị Doành, tôi về !

VỢ DOÀNH (chạy ra). Kìa, nhà nó không giữ anh Khuê ở lại xơi cơm ?

DOÀNH. Mà phải rồi ! Cậu ở lại đây ăn một bữa với vợ chồng mình đi.

KHUÊ. Mình hẹn với bà chị mất rồi. Để lúc khác. Còn chị Doành ạ, tối nay nếu chị có quả mít nào đem ra mời tôi thì tôi không từ chối đâu. Tôi ngửi hình như có mùi mít chín ở đâu đây thì phải.

Tất cả cùng cười, Khuê đi ra.

VỢ DOÀNH. Ngày mai nhà nó nhớ sang thôn Hạ lấy vôi nhé !

DOÀNH. Mai bận.

VỢ DOÀNH. Bận gì ?

DOÀNH. Họp ban quản trị.

VỢ DOÀNH. Sao bảo không đi họp nữa?

DOÀNH. Phải đi chứ, mình là Phó chủ nhiệm kia mà !

VỢ DOÀNH. Thôi thế ngày kia nhà nó đi lấy vôi vậy.

DOÀNH. Ngày kia cũng lại bận.

VỢ DOÀNH. Ơ hay. Thế bao giờ mới đi ?

DOÀNH. Chưa biết.

VỢ DOÀNH. Chết tôi rồi. Bạn cũ về lại dính với nhau chứ gì ? Lại đi họp đi hành với nhau suốt đêm thì bao giờ mới xây xong cái nhà ?

DOÀNH. Chuyện xây nhà chưa vội.

VỢ DOÀNH. Thế chuyện gì mới vội ?

DOÀNH. Chỉnh đốn lại sản xuất.

VỢ DOÀNH. Ôi thôi ! Sao mà thân tôi khổ thế này ?

DOÀNH (xoa tay vui vẻ trêu vợ). Còn khổ nữa ấy chứ.

VỢ DOÀNH. Chỉ tại cái nhà anh Khuê kia thôi ! Trời đất ơi !

Ánh sáng lại tập trung vào Thìn ở giữa sân khấu.

THÌN. Hôm sau ban quản trị họp và cho ông Xiến thôi việc. Nghe bảo ông ta điếng người đi, nhưng ai bảo, già néo đứt dây mà lại ! Cứ vật mình vật mẩy xin từ chức mãi ! Nhưng người không muốn hợp tác xã tiến lên đâu phải chỉ một mình ông Xiến ? Công việc anh Khuê bắt đầu đụng chạm đến một số người. Tôi còn nhớ, hôm ấy...

3

Hiện lên một gốc cây giữa đồng. Có khoảng 4-5 cô gái.

Tổ khoa học kĩ thuật chúng tôi họp để lên biểu đồ điều tra ruộng đất. (Với tất cả.) Chị Mận sao chưa thấy đến nhỉ ?

CÔ B. Sang Xuân Tảo lấy thuốc khử độ chua P^H đã về đâu. Tối qua tao sang vẫn chưa thấy.

CÔ A. Về rồi. Khuya lắm. Lúc ấy phải gần nửa đêm.

Thìn giở sách ra ngồi xuống chăm chú đọc.

Thày chưa vợ hẳn nào học trò chăm chỉ thế !

THÌN. Tao mong còn đi học thì còn gặp thày chưa vợ mãi ấy chứ.

CÔ B. Chưa vợ mà lại kĩ sư chứ có ít đâu.

THÌN. Chỉ phải cái tội hơi lù đù đâm ra khó mê quá !

CÔ A. Người học giỏi bao giờ cũng lù đù đấy ! Mày biết không, có ông trí thức dẫn vợ đi khám bệnh, bác sĩ người ta hỏi tên vợ, ông ta quay lại hỏi: "Này, nhà nó tên là gì nhỉ ?"

THÌN (ngước mắt nhìn và cười phá lên). Thật à ? Nếu thế tao phải kiếm cho được một ông trí thức làm chồng. Mỗi khi lỡ làm điều gì cho ông ấy nổi cáu ông ấy định nện thì mình chỉ việc bơ mặt đi, trơn tròn mắt mà hỏi: "Ơ hay, tôi có phải vợ anh đâu mà anh đánh?". Ông ấy sẽ bối rối hạ tay xuống và xin lỗi ngay: "Chết cô tha lỗi, tôi lại cứ tưởng cô là vợ tôi !".

CÔ B. Thế mày lấy ngay ông kĩ sư mới về đi, còn đợi gì nữa ?

CÔ A. Ông Khuê thì đừng mong ông ấy đãng trí. Đấy, cứ xem việc ông ấy đo lại ruộng đất. Thửa nào ra thửa nấy, chính xác đến nỗi có đội nào cãi được một câu ? Tính toán chi li, căn cơ còn hơn đàn bà ấy. Tao sợ mày lấy ông ấy, rồi lỡ hôm nào có ăn quá một quả cà, ông ấy cũng sẽ tính toán phát hiện ra mất thôi.

CÔ B. Mày nói xấu người ta vừa vừa chứ. Hôm trước tao gặp hai ông Khuê và Doành đội hai chiếc nón rách, quần xắn cao quá đầu gối, đang lội đồng đo ruộng, quần ấo lấm lem, miệng thì cứ lẩm nhẩm bốn mươi nhăm với mười một, rồi lại ba mươi với mười bốn, đến sát tận nơi vẫn không nhìn thấy tao. Tao chào thì ông Khuê vội vã "không dám, chào bác ạ!" làm ông Doành cười phá lên ngã nhào cả xuống bùn.

THÌN (bỏ sách, đứng dậy). Với lại tao có người yêu rồi.

CÔ A. Vẫn cái ông nhà báo chứ gì ?

THÌN. Tao lại mới nhận được thư đây này. Chúng mày có muốn nghe không? (Móc túi  ra một chiếc phong bì.)

CÔ B. Thôi thôi ! Mày có thương chúng tao không mà cứ bắt nghe những câu văn rởm ấy.

THÌN. Thế thì thôi vậy.

CÔ B. Tao tính làm cái thân con gái cũng khổ. Lại cứ phải lấy chồng. Lấy chồng già thì bảo hám địa vị. Lấy chồng trẻ thì bảo tham hình thức. Lấy anh giỏi giang thì nó khinh vợ, lấy anh đần thì mình lại khinh nó.

THÌN. Cứ không lấy chồng là xong hết.

CÔ B. Khốn nỗi:

                                    “Làm thân con gái phải lo

                        Mùa đông rét mướt ai cho mướn chồng?”.

Chị Đệ vào.

CHỊ ĐỆ. Chà! Trong lúc người ta đang túi bụi sản xuất thì tổ kĩ thuật ngồi đây bàn chuyện lấy chồng.

CÔ A. Tổ gì thì cũng phải có tổ trưởng. Tổ trưởng chưa đến thì phải đợi chứ ?

THÌN. Với lại, chị Đệ ạ ! Chuyện lấy chồng còn quan trọng hơn chuyện sản xuất nhiều. Lấy được ông chồng cấp to thì một bước thành bà quan ngay. Còn chuyện sản xuất thì có đúng kĩ thuật hay không, khéo lắm mỗi sào thêm vài yến thóc là cùng.

CHỊ ĐỆ. Lí lẽ của tổ kĩ thuật như thế đấy ?

CÔ A. Đấy là ý kiến riêng của nó chứ sao chị lại bảo là của cả tổ ?

CHỊ ĐỆ. Thế cô Mận đâu rồi ?

CÔ A. Còn ngủ chưa dậy, chị ạ.

CÔ B. Chả phải đâu. Từ ngày có người yêu cũ về, tích cực lắm.

CHỊ ĐỆ. Người yêu nào ?

CÔ B. Ơ kìa, thế chị không biết à ?

CHỊ ĐỆ. Chúng mày đừng đặt điều cho chú Khuê, chú ấy có gì đâu.

CÔ B. Mà chị Mận thì cũng không có gì. Chỉ tích cực và phấn khởi hơn thôi.

CÔ B. Ngay cái việc sang Xuân Tảo hôm qua, anh Khuê vừa hỏi có ai đi cùng với anh ấy được không, là chị Mận vội nhận ngay, chỉ sợ người khác tranh mất phần.

CHỊ ĐỆ. Chúng mày cứ liệu đấy. Thế chú Khuê đâu ?

CÔ A. Chị hỏi cái Thìn này này.

THÌN. Em bảo chị nhé. Chị đến nhà anh Doành, không thấy thì sang nhà bác Đạt, không thấy nữa thì ra sân kho, vẫn không thấy thì xuống đội 1, không thấy thì...

CHỊ ĐỆ (cáu). Nói chuyện với mày thì có mà... (Định chạy đi.) A, chú Khuê đây rồi.

CÔ A. Cả chị Mận nữa chứ ? Chị không thấy à ?

Khuê và Mận vào.

KHUÊ. Chị Đệ đấy ạ? Có việc gì thế, chị ?

CHỊ ĐỆ. Chú Khuê ạ ! Hay chú cứ để đội chị phun thuốc lấy vậy.

KHUÊ. Ô hay, sao bây giờ chị lại nghĩ thế ?

CHỊ ĐỆ. Đội trừ sâu phun ẩu quá.

KHUÊ. Nhưng vẫn phải để người ta làm chứ. Chưa tốt thì ta rút kinh nghiệm lần sau.

CHỊ ĐỆ. Nhưng chú phải làm thế nào chứ phun đại khái thế thì sâu chẳng chết mà chỉ tốn điểm của hợp tác.

KHUÊ. Thế cô nào xuống xem hộ vậy.

MẬN. Để em đi cho. Đi, chị Đệ !

CHỊ ĐỆ. Hượm đã... (Trỏ ra phía ngoài.) Mấy bà kéo đến đây làm gì không biết?

Một bà trung niên giận dữ đi tới.

 BÀ TRUNG NIÊN. Ông Khuê là ông nào mà ghê gớm đến thế ?

CHỊ ĐỆ. Kìa, bà Quỳ, có việc gì vậy ?

BÀ TRUNG NIÊN. Tôi muốn hỏi ông Khuê là ông nào? Là cấp gì mà bắt nạt dân thế ? Không coi ai ra cái gì nữa.

CHỊ ĐỆ. Sao bà lại nói thế? Chú ấy làm gì mà bà bảo không coi ai ra cái gì ?

BÀ TRUNG NIÊN. Lại không làm gì à ? Làng xóm xưa nay làm ăn vẫn có nề nếp, có ai chết đói đâu mà ông Khuê ông ấy về làm đảo lộn hết tất cả. Trước đây đội nào cũng có ruộng tốt, ruộng xấu, ruộng xa, ruộng gần, bây giờ có đội thì được toàn ruộng tốt lại gần...

MỘT XÃ VIÊN (cười). Đội của tôi đấy !

BÀ TRUNG NIÊN. Còn đội tôi toàn ruộng xấu lại xa.

KHUÊ. Nhưng ruộng xấu và xa lại được ưu tiên phân bón, được tính công điểm rộng rãi hơn, bà ạ !

BÀ TRUNG NIÊN. Thì ra ông là ông Khuê ? Nghe bảo ông là kĩ sư. Kĩ sư là cái cấp gì mà đáo để thế ?

CHỊ ĐỆ. Cái hôm họp xã viên, Ban quản trị trình bày và mọi người đã nhất trí. Tại hôm ấy bà không đến họp.

BÀ TRUNG NIÊN. Con tôi nó ốm. Nhưng không đi họp tôi cũng biết hết tất cả. Này tôi bảo, anh là gì thì gì, có ai sợ anh thì sợ, chứ tôi không sợ anh đâu.

MỘT XÃ VIÊN (khích). Tôi thì tôi sợ !

BÀ TRUNG NIÊN. Đừng có lối ở đâu về rồi làm tan hoang cả cái làng này như thế, không được đâu.

CHỊ ĐỆ. Chú Khuê cũng người làng này, con đồng chí Tuệ ngày xưa đấy, bà ạ.

BÀ TRUNG NIÊN. Nhưng ông giáo Tuệ là người nhân đức, chứ có làm ăn bậy bạ như thế này ? Ông Tuệ thì dân chúng tôi ai cũng kính phục. Từ khi ông ấy dạy học trước cách mạng đến khi đi hoạt động, làm Chủ tịch xã cho đến khi chúng nó giết ở trong bốt, ông ấy làm việc gì cũng là vì dân, chứ có bao giờ làm khổ dân như thế này đâu ?

MỘT XÃ VIÊN. Mà tôi cũng lạ, các ông đi học về cứ thích bày vẽ ra lắm chuyện. Đề ra đủ các thứ đội để làm gì? Cái thửa ruộng ngày xưa chỉ có một đội làm thì mới chu đáo được, chứ đằng này, cầy bừa thì do đội làm đất, nhưng bón phân thì do đội bón phân, bắt sâu thì do đội trừ sâu, tưới nước thì lại do đội thuỷ lợi... cuối cùng năm cha ba mẹ chẳng ra cái gì cả.

MỘT XÃ VIÊN KHÁC. Rồi lại chuyện ông Xiến nữa. Ông ấy là người có chữ có nghĩa, quen sổ sách, làm ăn đâu vào đấy. Việc khó đến mấy cũng chỉ tính loáng một cái là xong, ấy thế mà đem đẩy người ta đi.

BÀ TRUNG NIÊN. Vu cho người ta tham ô ! Nhưng đấy, ban thanh tra tỉnh về điều tra cũng có thấy gì đâu.

CHỊ ĐỆ. Không ai đẩy đâu. Chính ông ấy xin từ chức đấy chứ !

MỘT XÃ VIÊN. Tôi thừa biết mưu mô các người rồi. Mà cứ tưởng để ai thay ? Cái nhà Doành ấy có biết tính toán sổ sách gì đâu mà cũng đòi làm.

Vợ Doành đến từ nãy, lúc này mới lên tiếng.

VỢ DOÀNH. Bác nói thế oan cho nhà cháu. Nhà cháu cũng có muốn làm đâu cơ chứ. Chỉ tại cái ông Khuê này xúi bẩy đấy thôi. Nhà cửa vợ con không ngó ngàng gì đến, suốt ngày chạy nhông theo ông ta như cái đuôi ấy.

CHỊ ĐỆ. Kìa, thím Doành! Thím đang ở trại chăn nuôi kia mà? Sao bỏ việc đến đây ăn nói linh tinh như thế hả?

VỢ DOÀNH. Tôi không làm ở trại nữa. Khốn khổ ! Từ khi mới biết vấn cái khăn, tôi đã ngồi quấy cám cho lợn rồi. Thế mà có bao giờ người ta vẽ ra lắm chuyện như thế này không ? Bắt tôi ủ chua, rồi bắt tôi tắm cho lợn. Toàn những việc tôi không làm được. Cho tôi trở về đội sản xuất thôi.

KHUÊ. Tại hôm trước chị tự ý xin sang trại đấy chứ !

VỢ DOÀNH. Vâng. Nhưng tôi có ngờ đâu các người  vẽ ra lắm thứ qui trình, qui phạm oái oăm như thế bao giờ !

Tiếng Doành: "Khuê ơi! Khuê ơi!"

VỢ DOÀNH. Đấy, có đúng là cái đuôi thật không nào?

DOÀNH (vào). Khuê ơi, Khuê ! Thế này có khổ không? (Nhìn thấy vợ.) Nhà nó đấy à ? May quá. Thuốc cho con, tôi mua đây rồi, nhà đem về cho nó uống.

VỢ DOÀNH. Con anh, anh về mà chăm.

DOÀNH. Khốn khổ ! Tôi còn bao nhiêu công việc thế này, đầu óc rối tung cả lên, nhà nó phải giúp tôi chứ.

VỢ DOÀNH. Thì ai bắt ?

DOÀNH. Mà con là con chung chứ đâu của riêng tôi ?

VỢ DOÀNH. Tôi chăm nó suốt đêm rồi, anh cũng phải bỏ sức ra chứ ?

DOÀNH. Thì trách nhiệm chung của hợp tác xã.

VỢ DOÀNH. Hợp tác xã ối người, thiếu anh cũng chả chết ai ! Anh cứ về xây xong cái nhà cho mẹ con tôi ở đi đã rồi muốn trách nhiệm gì thì trách nhiệm.

KHUÊ. Cậu về cho cháu uống thuốc đi đã.

DOÀNH. Nhưng còn bao nhiêu công việc.

KHUÊ. Cứ về đi đã !

DOÀNH (ngần ngừ rồi chạy đi). Đến khổ !

Các xã viên cười.

MỘT XÃ VIÊN. Ai bảo hứng lấy cái vạ?

XÃ VIÊN KHÁC. Mà có biết làm đâu, chậm như rùa, lúc nào cũng lúng ta lúng túng như gà mắc tóc.

VỢ DOÀNH. Sổ sách nhầm lẫn rồi lại è cổ ra mà đền ấy chứ.

MỘT XÃ VIÊN. Lại mời ông Xiến về thôi. Trăm hay không bằng tay quen.

CHỊ ĐỆ. Bác nói gì lạ thế ?

BÀ TRUNG NIÊN. Đúng rồi. Lại mời ông Đạt, ông Xiến về thôi.

CHỊ ĐỆ. Bà con thử nghĩ xem. Sản xuất ì ạch thì kêu, đẩy sản xuất lên cũng lại kêu là nghĩa làm sao?

MỘT XÃ VIÊN. Lên làm gì ? Cứ cốt nghĩa vụ cho nhà nước đóng đầy đủ, dân không ai chết đói là được rồi.

CHỊ ĐỆ. Bà con không muốn hợp tác xã mình thành tiên tiến hay sao ?

BÀ TRUNG NIÊN. Ôi dào ! Tiền với chả tiến ! Báu gì cái danh hão ! Được tiếng khen ho hen chẳng còn.

MỘT XÃ VIÊN. Mà tiếng khen thì các ông được hưởng, chứ dân chúng tôi thì xơ múi gì ?

TIẾNG ỒN ÀO. Lại mời ông Đạt, ông Xiến về thôi ! Đúng rồi ! Đúng rồi !

ĐẠT (vào). Bà con ta tụ tập gì thế này ?

MỘT XÃ VIÊN. Chúng tôi đang đề nghị ông về làm việc như cũ thôi.

ĐẠT. Tôi vẫn là Chủ nhiêm ở cái Hợp tác xã này, chứ tôi có đi đâu, mà bà con đề nghị tôi về?

MỘT XÃ VIÊN. Sao chúng tôi chỉ thấy có ông Khuê ?

ĐẠT. Đồng chí Khuê là do trên cử về giúp Hợp tác xã mình, đã được bà con bổ sung vào Ban quản trị rồi còn gì? Mọi việc đồng chí ấy làm đều được bàn bạc và nhất trí trong Ban quản trị cả.

BÀ TRUNG NIÊN. Kĩ sư thì chỉ biết lý thuyết thôi chứ biết gì về ruộng nương.

ĐẠT. Đại hội xã viên lần nào cũng đề ra việc xin cán bộ kĩ thuật, rồi phê bình là chúng tôi không chịu xin. Bây giờ trên cho lại có người không chịu nhận là sao nhỉ ? Còn trình độ thì người được Nhà nước đào tạo năm, sáu năm trời chắc phải hơn người không được đào tạo chứ ?

MỘT XÃ VIÊN. Tại ông không giới thiệu rõ như thế từ trước!

ĐẠT. Còn bà Quỳ, bà chẳng muốn thay đổi gì hết, vì cứ lối làm ăn luộm thuộm như trước bà tha hồ chạy chợ. Phiên nào tồi cũng được dăm bảy đồng, mà gặp ra thì có khi tới vài ba chục. Tôi hiểu. Còn bác Sự thì yên tâm. Bác cầy giỏi, chúng tôi sẽ tính công điểm sao cho bác khỏi thiệt, nhưng kiểu cầy thuê rẽ cho bà con lấy năm bảy đồng một ngày sớm muộn rồi cũng phải bỏ thôi. Còn bác Sĩ thì sau khi đo lại ruộng đất, đội bác bị tăng diện tích chút ít, cho nên không khai tụt sản lượng được nữa cũng làm các bác mất đi một khoản nhỏ. Nhưng đó là việc nay không làm, sau cũng phải làm. Đừng như cái con cò cứ mong nước đục mãi. (Sau một chút.) Việc tổ chức lại sản xuất tất phải có một số thay đổi, mà đã thay đổi là lúc đầu phải chưa quen. Ngay đang ở nhà tranh mà tiến lên ở nhà ngói cũng còn có một số phiền phức nữa là. Nhưng có ai cứ xin ở nhà tranh mãi, phải không thím Doành ? Rồi sau này, dùng đèn điện, nước máy, còn nhiều cái phiền phức hơn ấy chứ. Nhưng cuộc sống là phải tiến lên, không có cách nào khác đâu bà con ạ. Còn về đồng chí Khuê thì thay mặt Ban quản trị Hợp tác xã, tôi tuyên bố lần cuối cùng, chúng tôi hoàn toàn tin tưởng và chịu trách nhiệm về mọi việc làm của đồng chí ấy. Ai còn thắc mắc gì không nào?

Tất cả im lặng.

Nếu như vậy thì xin mời ai về việc nấy đi cho.

MỘT XÃ VIÊN (giọng khiêu khích). Thông rồi. Về đi, bà con ơi !

Mọi người xì xào, lục tục ra về.

ĐẠT. Chú Khuê! Trưa nay về gặp tôi một lát nhé ! Bà con ầm ĩ như vậy thôi, nhưng bụng dạ thì chẳng có gì sâu sắc lắm đâu. Chú cứ yên tâm. Tôi về đã nhé !

KHUÊ. Vâng ạ. Cháu sẽ đến.

Đạt ra.

CHỊ ĐỆ. Cũng là bước đầu chưa quen cả thôi. (Với Mận.) Đi, cô Mận!

KHUÊ (không vui). Mận còn phải ở đây làm với em một lát. Chị cứ về đi, lát nữa em sẽ xuống.

Chị Đệ ra.

Ta làm việc nhé? (Giở tấm bản đồ ruộng đất ra.)

MẬN. Còn một phẫu diện chưa đào được anh ạ.

KHUÊ. Sao lại thế? Cô có biết hôm nay là ngày bao nhiêu rồi không ?

MẬN. Mà cái phẫu diện số 25 ấy không đào có được không ạ ?

KHUÊ. Nhưng tại sao ?

Mấy cô gái cười khúc khích.

(Nổi cáu.) Sao lại cười? Tôi đùa với các cô đấy à?

Các cô gái im bặt.

Mỗi phẫu diện đều có tác dụng của nó. Tại sao các cô không đào? Các cô có thấy vừa rồi đấy không ? Muốn tổ chức lại cách thức làm ăn đâu phải chuyện dễ dàng. Người già mà lạc hậu tôi còn hiểu được, chứ còn các cô, lực lượng trẻ đáng lẽ phải tha thiết với cái mới chứ. Lại là tổ khoa học kĩ thuật ! Cô Mận ! Tại sao cô đề nghị không đào phẫu diện số 25 ?

MẬN. Tại chúng nó không dám đào ạ.

KHUÊ. Sao ? Lầy lội quá à ? Hay đất cứng quá ?

MẬN. Không ạ.

KHUÊ. Thế tại sao ?

MẬN. Tại vì... tại vì...

KHUÊ (giận dữ quăng bút xuống). Tôi chịu, không hiểu nổi các cô như thế nào nữa. Không đào phẫu diện thì làm sao hiểu được đất. Ấy thế mà các cô lại còn coi là trò đùa. Thích thì làm, không thích thì thôi.

THÌN. Nhưng anh đã nghe hết lí do đâu nào ?

KHUÊ. Lí do gì thì cũng không thể viện ra để bỏ qua một khâu cơ bản như thế trong kĩ thuật canh tác. Cô Mận ! Cô là tổ trưởng mà cô có thái độ như thế thì còn làm được việc gì nữa.

Mận ức quá ôm mặt khóc.

Xin lỗi. Nhưng đây là lúc công tác, không phải lúc đùa chơi! Tôi không thể làm việc kiểu này được. (Giận dữ, gấp bản đồ lại, bỏ đi.)

DOÀNH (chạy tới). Sao thế, Khuê ?

KHUÊ. Mình không thể làm việc với những người vô trách nhiệm kiểu này được !

DOÀNH. Nhưng làm sao kia chứ ?

KHUÊ. Cậu hỏi các cô ấy ! Mình phải xuống đội sản xuất. (Định ra.)

DOÀNH. Gượm đã! (Với Mận.) Sao thế, cô Mận ?

Mận vẫn ôm mặt không trả lời.

THÌN. Thế này, anh ạ. Phẫu diện số 25 chúng em đề nghị không đào vì chỗ ấy là tha ma.

DOÀNH. Ruộng vẫn cầy cấy xưa nay, tha ma đâu ?

CÔ A. Nghe bảo ngày trước. Lâu rồi anh ạ.

DOÀNH (phá lên cười). Ra các cô sợ ma ? Nhưng sao không nói như thế với anh Khuê ?

THÌN. Anh ấy mắng át đi, đã ai kịp nói gì đâu !

DOÀNH. À, thế thì lỗi tại các cô rồi.

MẬN. Em xin thôi cái chân tổ trưởng kĩ thuật.

DOÀNH. Ấy chết! Sao lại thế ?

MẬN. Anh cứ cho em thôi.

DOÀNH. Với lại cô xin với Ban chấp hành chi đoàn, sao lại xin với tôi ? Tổ khoa học kĩ thuật, Chi uỷ với Ban quản trị đã giao cho chi đoàn đảm nhiệm rồi kia mà ?

KHUÊ. Tôi xin lỗi. Tôi hơi nóng. Thôi, cái phẫu diện ấy, tôi với anh Doành sẽ đào.

DOÀNH. Anh Khuê đã nhận lỗi. Cô Mận hết giận rồi chứ ?

Mận vẫn im lặng.

Ai chẳng có lúc lỡ lời. Thôi, các cô về đi. Còn cậu Khuê, mình với cậu đi đào luôn. Được không ?

KHUÊ. Được quá đi ấy chứ.

DOÀNH. Đi, các cô.

Tất cả ra chỉ còn lại Mận với Thìn.

THÌN. Đi, chị Mận !

MẬN. Mặc tao.

THÌN. Anh ấy cũng có nói gì quá lắm đâu ?

MẬN. Mày không thấy chúng mình tích cực thế chứ còn gì nữa !

THÌN. Nhưng vẫn cứ ẩu. Hôm thì xếp lầm mẫu đất. Hôm thì ghi sai, thậm chí có bận phải đào lại.

MẬN. Nhưng cái lối đâu hách dịch đến thế. Quát tháo như ông tướng ấy.

THÌN. Nhưng ít nhất anh ấy cũng hơn người khác ở một điểm quan trọng.

MẬN. Mày bảo hơn điểm gì nào ?

THÌN. Thấy sai là cứ phê, bất kể là ai.

MẬN (ngẩng đầu lên nhìn bạn). À, thì ra thấy ông ấy mắng tao, mày thích lắm hả, con ranh ?

THÌN. Thích chứ. Nhưng không phải vì chị bị mắng mà là vì...

MẬN. Vì gì ?

THÌN. Vì hôm nay em mới được thấy ông kĩ sư nổi nóng. Đâm ra mất hết cả vẻ lù đù mọi khi. (Cười thú vị.)

MẬN. Hay mày phải lòng ông ấy rồi, hả ?

THÌN. Ai phải lòng thì chưa biết. Nhưng người ta tốt điểm nào thì phải công nhận điểm ấy chứ ?

MẬN. Tốt cái gì ? Thù dai thì có. Chuyện ngày xưa ông ấy vẫn còn để bụng.

THÌN. Cũng mới chỉ hôm nay thôi. Còn thì từ hôm về, anh ấy chiều chị đến thế còn gì ?

MẬN. Ơ hay ! Ông ấy chiều tao cái gì nào ?

THÌN. Còn không à ? Cho mượn cả đồng hồ để đo tốc độ nẩy mầm này, rồi...

MẬN (ngắt lời). Mày ghen đấy à ? Này, mày thích ông ấy thì tao nhường cho đấy.

THÌN. Chị có quyền gì với anh ấy mà chị nhường ?

MẬN (cáu). Nói chuyện với mày chỉ tổ điên người lên thôi. (Giận dữ bỏ đi.)

Thìn mỉm cười nhìn theo.

Sau đấy, ánh sáng lại tập trung vào chị.

THÌN. Hôm ấy tôi muốn trêu tức chị Mận thì nói thế thôi. Chứ tôi cũng chưa thú gì cái ông kĩ sư mặt lúc nào cũng vênh vênh lên ấy. Mà cái chị Mận cũng lạ. Chồng sờ sờ ra đấy mà cứ đòi giữ thêm một nam giới nữa làm gì nhỉ? Còn hợp tác thì tiến lên rõ ràng. Chi bộ và Ban quản trị ủng hộ anh Khuê mọi việc, cho nên hơi có ai thắc mắc với ông kĩ sư là lại bênh anh ấy chần chập. Cuối vụ mùa năm ấy, tuy năng suất chưa tăng mấy, nhưng cả làng phấn khởi. Cách làm ăn đã bắt đầu có qui củ. Cuộc họp Ban quản trị mở rộng tổng kết thắng lợi và đề ra kế hoạch mới. Anh Khuê bên ngoài cố làm bộ thản nhiên, nhưng bên trong thì rõ ràng là trống giong cờ mở. Bỗng nhiên tôi phát hiện ra một thứ : anh kĩ sư này có một vẻ gì rất trẻ con... Chẳng khác gì cậu học sinh lớp một lần đầu tiên được lĩnh phần thưởng vậy. (Ra.)

4

Hiện lên: Sân kho hợp tác xã. Đêm khuya. Trăng sáng vằng vặc. Giữa sân treo tấm bản đồ thổ nhưỡng lớn. Cuộc họp vừa tan.

Đạt - Khuê - Doành.

DOÀNH (phấn khởi) Thắng lợi rồi nhé. Hợp tác xã ta bước vào một giai đoạn mới. Cậu giỏi thật ! Quả không phí công đào tạo của nhà nước.

KHUÊ. Nhưng trong cuộc họp hôm nay, hình như vẫn còn một số người chưa thông suốt.

ĐẠT. Chú không lo. Rồi sẽ thông tất cho mà xem. Nhìn thấy các chú làm việc suốt bao tháng qua như thế, rồi thóc chia vụ này tăng như vậy...

KHUÊ. Mới tăng mỗi ngày công được một kilô.

ĐẠT (với Doành). Chú Khuê quên tâm lí người nông dân rồi. Tăng một lạng cũng quí, đằng này lại tăng những một kilô. Mỗi lao động trung bình mỗi năm làm được gần 300 công. Mỗi công thêm một kilô vị chi được gánh về nhà thêm gần ba tạ chứ ít gì nữa ? Chú cứ yên tâm. Đấy, chú xem, lúc chú mới về người ta đã tin đâu. Nhưng đến nay chỉ còn lại lác đác đôi người...

Tốp xã viên gánh thóc về ngang qua.

Kìa, bác Hựu ! Năm nay được bao nhiêu ?

XÃ VIÊN A. Được non tám tấn rưỡi, ông ạ.

ĐẠT (cười). Thế thì đám cưới con Hồng chắc phải to lắm nhỉ ?

XÃ VIÊN A. Vâng, chỉ sợ xã không cho giết lợn thôi.

ĐẠT. Cho, miễn là đừng có lãng phí quá là được rồi.

Các xã viên vui vẻ đi khuất.

Hai chú cũng về thôi chứ. Chú Khuê đi đường với tôi nhỉ?

KHUÊ. Bác về trước, cháu chưa về đâu ạ.

ĐẠT. Vậy tôi về đã hai chú nhé.(Ra.)

DOÀNH. Hình như ông Đạt muốn nói gì riêng với cậu?

KHUÊ. Không đâu, chỉ là rủ đi cùng đường cho vui.

DOÀNH. Trong cuộc họp hình như mình thấy ông Đạt vẫn còn băn khoăn điều gì.

KHUÊ. Bao giờ cậu mới bỏ được cái thói đa nghi, hả ? Mình chủ trương sống ở đời phải thẳng thắn. Chỉ căn cứ vào cái câu người ta nói, còn điều người ta nghĩ trong bụng thì không cần biết.

DOÀNH. Thế nếu người ta giấu chỉ vì nể mình, thương mình hoặc đợi lúc khác sẽ nói ra có lợi hơn thì sao ?

KHUÊ. Lí do gì thì nghĩ mà không nói ra là không tốt. Mình không cần để ý đến. Mà bác ấy còn băn khoăn điều gì nữa ? Bác ấy là Chủ nhiệm, sản xuất lên thì bác ấy được thành tích. Mà mình thì làm cho thành tích lên rõ ràng. Bác ấy phải biết ơn mình quá đi ấy chứ. Đúng không nào? Cậu đừng có nghĩ vẩn vơ! Về ngủ đi.

DOÀNH (sau một chút). Ban ngày bận việc thì quên đi mất. Chứ ban đêm nghĩ đến gia đình lại thấy ngán ngẩm.

KHUÊ. Bà ấy giận gì mà dai nhỉ ?

DOÀNH. Hay ta đi kiếm củ khoai ăn cho vui. Cậu đã thấy buồn ngủ chưa ?

KHUÊ. Chưa. Nhưng còn tấm bản đồ và những thứ này ? (Gọi to.) Các cô đi đâu cả rồi nhỉ ?

CÁC CÔ GÁI (chạy vào). Anh gọi gì ạ ?

KHUÊ. Các cô hôm nay vất vả quá. Nhưng cũng chịu khó dọn dẹp hộ tôi rồi hãy về nhé !

CÁC CÔ GÁI. Vâng, các anh cứ về nghỉ trước đi.

Khuê và Doành ra.

THÌN. Mau tay lên, còn về đi ngủ, các chị ơi!

MẬN. Mày thì lúc nào cũng chỉ ăn với ngủ.

THÌN. Ra chị cho rằng còn thứ gì quan trọng hơn ăn với ngủ à ? Này nhé: Việc phát triển sản xuất, cãi cọ nhau hăng hái đến thế, cũng chỉ là để ăn cho no hơn chứ còn để làm gì ? Rồi vợ chồng anh Doành giận nhau suốt mấy tháng nay chỉ tại cái nhà xây dở dang là vì cái ngủ chứ còn gì nữa ?

MẬN. Nói chuyện với mày thì thà vạch đầu gối ra mà nói chuyện còn thú vị hơn!

CÔ B. Này, có người, các chị ơi !

CÔ A. Hình như ông Xiến !

MẬN. Mặc chú ấy !

THÌN. Mặc thế nào ? (Nói to.) Ông Xiến đi đâu thế ?

CÔ A. Bác thủ cái gì dưới vạt áo đấy ?

XIẾN (bước ra). Rư...ượu ! Hay các người lại bảo tham ô của hợp tác ?

THÌN. Sao bảo bác không nhận chữ “tham ô”, mà chỉ nhận chữ “lợi dụng” thôi.

XIẾN (uống một ngụm rượu). Hà ! Lợi dụng ! Thằng quái nào mà chả lợi dụng.

CÔ B. Bác lại vơ đũa cả nắm rồi.

XIẾN. Con người ta muốn sống là phải lợi dụng. Lợi dụng là chẳng có tội gì hết. Muốn phơi thóc thì phải lợi dụng ánh nắng. Muốn đi cầy thì phải lợi dụng con trâu. Muốn trồng trọt phải lợi dụng hòn đất. Ha... ha... thằng quái nào mà chả lợi dụng ?

CÔ A. Nhưng lợi dụng mồ hôi nước mắt của xã viên thì lại là có tội đấy, bác ạ.

XIẾN. Thế dễ thường tao không đổ mồ hôi đấy hẳn ? Cũng là lợi dụng lẫn nhau cả thôi. Tôi được rổ khoai thì tôi lờ đi cho bà nắm mạ ! Có điều thằng khôn thì được hưởng nhiều, thằng dại thì được hưởng ít, có vậy thôi.

MẬN. Khuya rồi, về đi chúng mày.

CÔ A. Gượm đã, chị ! Bác Xiến này, thế bác khôn hay bác dại ?

XIẾN. Tao tưởng tao khôn, hoá ra tao dại. (Vỗ chai rượu, ngâm.)

               Khôn khôn dại dại khôn khôn dại

               Dại dại khôn khôn dại dại khôn

Cũng là cái vòng luẩn quẩn thôi.

Tất cả cười ồ.

THÌN. Thế bác dại ở chỗ nào, bác có biết không ?

XIẾN. Tao chỉ biết tao dại, còn dại ở chỗ nào tao nghĩ mãi không ra.

THÌN. Thế cháu giảng cho bác nghe nhé ? Bác chỉ nhớ cái khâu lợi dụng mà quên mất cái khâu nuôi dưỡng. Ngay lợi dụng hòn đất để nó cho hạt thóc phải biết nuôi dưỡng nó, cũng phải cầy sâu cuốc bẫm, tưới nước, bón phân, luân canh cây trồng thì nó mới cho mình lợi dụng được lâu. Như thế mới là khôn. Còn nếu chỉ bắt nó cho lúa mà không nuôi dưỡng, nó bạc màu đi, mỗi ngày cho lúa ít đi rồi nó tức, nó không cho nữa thì là dại !

XIẾN. Xì ! Oắt con mà lên mặt dạy đời ! Mà đâu phải… À, có lẽ chính mày là đứa đã đặt vè chửi tao ?

CÔ A. Không phải cái Thìn đâu bác ạ. Mà đâu phải chỉ có đặt vè cho bác ?

CÔ B. Cháu đặt đấy. Bác có muốn nghe vè cháu lại đặt không nào?

            “Vè vẻ vè ve

            Nghe vè ông Xiến...”

THÌN (đọc tiếp luôn).

               “…Từ ngày mất miếng

               Rượu chè bê tha.”

XIẾN (giơ tay doạ). Liệu hô...ồ...ồn. (Lủi mất.)

Tất cả cười phá lên. Khuê vào.

KHUÊ. Các cô vui cái gì thế ?

MẬN. Chúng nó vừa trêu chú Xiến say rượu.

CÔ A. Anh Khuê ơi, còn sớm, anh kể chuyện gì cho chúng em nghe đi !

KHUÊ (cười). Tôi thì chỉ có chuyện khoa học thôi.

CÔ B. Chuyện khoa học cũng được. Ví dụ như cá rô phi từ Phi Châu lạc sang nước mình như thế nào ấy?

THÌN. Hay là chuyện lai lịch chú khoai tây chẳng hạn.

MẬN. Thôi, chúng mày ! Đừng trêu anh ấy nữa. Không lại bị mắng là tếu, không nghiêm chỉnh bây giờ.

CÔ A. Hay ! Chị Mận nói câu ấy được đấy !

Tất cả cười vang kéo ra. Khuê còn lại một mình, mỉm cười tư lự. Thìn chạy vào.

KHUÊ. Cô Thìn quên cái gì phải không?

THÌN. Cái Bích để quên mấy cái kẹp bản đồ, anh ạ.

KHUÊ. Cô Thìn này, đêm hôm nay trăng sáng quá, cô có thấy vui không ?

THÌN (mỉm cười). Em thì bao giờ cũng vui, chẳng cứ trăng sáng hay trăng mờ.

KHUÊ (không nghe thấy câu đùa, vẫn mơ màng). Còn tôi thì hôm nay tan cuộc họp, tôi cảm thấy yêu mến tất cả mọi người. Cả cậu Doành sôi nổi tận tuỵ, lúc nào cũng lo cho công việc. Cả bác Đạt đã phát biểu ý kiến rất tốt, cả các cô trong tổ kĩ thuật đã vất vả, khó nhọc chuẩn bị tài liệu cho cuộc họp hôm nay. Và khi cậu Doành tỏ vẻ còn nghi ngại một vài người nào đấy, tôi bỗng lấy làm lạ.

THÌN (phá lên cười). Anh mơ mộng thật !

KHUÊ (ngạc nhiên). Thìn không bao giờ mơ mộng ư?

THÌN (mỉm cười). Không !

KHUÊ. Và không mong ước một điều gì bao giờ ?

THÌN (vẫn mỉm cười). Điều gì chẳng hạn ?

KHUÊ. Thí dụ như... như... (Mỉm cười.) Một người chồng đẹp trai, tài ba chẳng hạn ?

THÌN (phá lên cười). Thế thì không bao giờ thật.

KHUÊ. Tại sao ?

THÌN. Bọn chúng em cũng hay bàn nhau mong lấy được một người như thế nào đó. Nhưng ghét của nào trời trao của ấy. Đứa mơ anh cao thì y như rằng lấy phải một anh lùn tè, đứa mơ ông tốt nghiệp đại học thì nhất định vớ phải một ông trượt lớp mười bỏ học về sản xuất!... Mà như thế có gì lạ đâu ? Chẳng lẽ gặp người hợp tính nhưng không đúng như tiêu chuẩn mình đề ra thì không lấy à ?

KHUÊ. Nhưng sống mà không có mơ ước thì tẻ quá.

THÌN. Chẳng tẻ chút nào hết. Có hôm bọn em đi xe gạch về xây kho hợp tác, trời đang đẹp bỗng đổ một trận mưa rào, đứa nào đứa nấy ướt như chuột lột. Chúng nó nhăn nhó, còn em vẫn thấy vui như thường. Đi dưới trời mưa như trút cũng có cái hay chứ, anh công nhận không ?

KHUÊ (mỉm cười). Thế thì cô cũng thuộc loại người lãng mạn rồi.

THÌN. Lãng mạn ?

KHUÊ. Chứ không à ? Vì cô thấy trong nỗi khổ có cái thú mà lại.

THÌN. Em chỉ nghĩ đơn giản. Mưa nắng là chuyện ông trời, có nhăn nhó cũng chẳng ích gì.

KHUÊ. Thế thì lại không phải lãng mạn, mà ... thực tế.

THÌN (cười). Có lẽ chữ ấy hợp với em hơn đấy.

KHUÊ (sau một chút). Nhưng nếu không mơ ước thì làm sao có đựơc sự nghiệp lớn ?

THÌN. Em đâu dám mơ tưởng làm cái gì lớn như anh.

KHUÊ. Thế thì còn nói chuyện gì nữa !

THÌN. Vậy em về nhé ? (Định chạy đi.)

KHUÊ. Khoan đã, Thìn cho tôi hỏi một câu nữa.

THÌN. Anh hỏi gì ạ ?

KHUÊ (sau một chút). Nghe Thìn nói, tôi bỗng nhớ tới một người.

THÌN (phá lên cười). Em mà giống con gái Hà Nội được ư ?

KHUÊ. Không phải con gái Hà Nội, mà là...

THÌN. Là ai ?

KHUÊ. Chị tôi. Thuở bé, tôi mơ mộng và thất thường, dễ vui mà cũng dễ buồn, dễ yêu mà cũng dễ giận…

THÌN. Hình như bây giờ anh cũng vẫn thế.

KHUÊ (không để ý câu đùa). Nhưng ngày ấy có chị tôi khuyên bảo. Từ ngày chị ấy đi lấy chồng đến giờ, không có ai giúp đỡ, tôi đâm lại bị cái bệnh ấy. Hay bây giờ Thìn giúp đỡ tôi nhé !

THÌN. Ôi giời ơi, ai dám thế !

KHUÊ. Tôi giúp Thìn học chuyên môn còn Thìn...

THÌN (lè lưỡi). Chịu thôi. (Phá lên cười rồi chạy mất.)

Khuê còn lại một mình tư lự. Đạt và Doành lại vào.

KHUÊ. Kìa, bác Đạt.

ĐẠT. Đấy, tôi nói có sai đâu. Chú Khuê ngủ sao được đêm nay.

KHUÊ. Có lẽ tại cháu uống nhiều nước chè quá. Mà chè các cô ấy pha đặc khiếp lên được.

ĐẠT (cười). Chẳng phải nước chè đâu. Chú Khuê ạ ! Phương án của chú, Ban quản trị rất tán thành. Đúng là phải táo bạo như thế mới được. Cả cái kế hoạch trồng cà chua thay khoai lang nữa. Vẫn đảm bảo hai vụ lúa mà lại thu hoạch thêm cho hợp tác xã hàng trăm ngàn đồng. Hiện nay hợp tác xã đang rất cần vốn để mua máy móc. Nhưng chú ạ, riêng tôi vẫn còn hơi băn khoăn...

KHUÊ. Sao lúc nãy trong cuộc họp, bác không nói ?

ĐẠT. Tôi muốn bàn riêng với chú đã.

KHUÊ (sau một chút). Vậy bác băn khoăn gì ạ ?

ĐẠT. Làm một lúc hàng trăm mẫu có vội quá không ?

KHUÊ. Bác vừa bảo phải táo bạo kia mà ?

ĐẠT. Nhưng xã viên mình chưa có kinh nghiệm mấy. E rằng...

KHUÊ (ngắt lời). Thì ra chính bác vẫn chưa tin cháu ?

DOÀNH (vội vã). Tin chứ ! Có điều là bác ấy băn khoăn thì cậu cũng nên giải thích cho bác yên tâm.

KHUÊ. Cháu sợ nhất thái độ không dứt khoát. Nếu bác chưa tin thì cháu xin trở về cơ quan cũ vậy.

ĐẠT. Ấy chết ! Sao lại thế ?

KHUÊ. Còn nếu bác đã tin thì bác giao phó tất cho cháu. Bác đừng băn khoăn gì nữa.

ĐẠT (gượng cười). Tất nhiên rồi. (Sau một chút.) Mà khuya rồi, tôi về đây. Chú Khuê cũng nên về nghĩ kẻo mệt. Phải giữ sức khoẻ. Công việc trông cả vào chú, chú mà ốm là gay đấy. (Với Doành.) Chú Doành cũng về đi chứ.

DOÀNH. Mời bác về nghỉ trước đi ạ.

Đạt ra.

Cậu không khéo léo với bác ấy một chút.

KHUÊ. Ơ hay, cậu lại chạy sang phía lạc hậu rồi à ?

DOÀNH. Dù sao bác ấy cũng vẫn là chủ nhiệm. Làm cho bác ấy thông và vui vẻ ủng hộ mình thì có hại gì đâu ?

KHUÊ. Vui hay không là ở kết quả thu hoạch kia kìa.

DOÀNH (bực tức). Nói chuyện với cậu khó thât ! Dù sao mình cũng phải gặp bác ấy để thông cảm mới được.

KHUÊ. Theo mình thì không cần. Nhưng thôi, tuỳ cậu!

Doành chạy ra khuất. Khuê còn lại một mình buồn bã, ngồi xuống thềm, ôm đầu suy nghĩ.

Ánh sáng lại tập trung vào Thìn ở giữa sân khấu.

THÌN. Thế là tình hình tưởng đã ổn, lại đâm ra rắc rối. Nhưng thôi, câu chuyện đã được quá nửa. Xin mời bà con tạm nghỉ mười lăm phút. Lát nữa, chúng tôi xin kể nốt.

P H Ầ N   T H Ứ   H A I

Ánh sáng lại chiếu vào Thìn ở giữa sân khấu.

THÌN. Bà con đã vào đủ, tôi xin kể tiếp. Cuộc đấu tranh giữa cái tuỳ tiện và cái qui củ khoa học đi vào thế tiềm tàng âm ỉ. Anh Khuê không còn cái hồ hởi ngày đầu nữa, mà đã thấy đăm chiêu, lo lắng. Anh vẫn chưa giảm đi chút hăng hái nào, nhưng trong cái hăng hái của anh hình như có một vẻ gì liều lĩnh, tuyệt vọng. Giống như người sợ ma khi phải vượt qua một nghĩa địa. Chung quanh vắng vẻ, lạnh lẽo, tối tăm, anh ta cứ cắm đầu mà đi, bịt tai mà đi, cố cho mau thoát khỏi cái quãng đường bắt buộc ấy. À, mà suýt quên, vợ chồng anh Doành đã làm lành với nhau rồi. Cái nghề vợ chồng, một là li dị thì thôi, chứ còn sống với nhau thì thế nào cũng phải đằm thắm trở lại. Mà bản chất chị Doành đâu phải người xấu. Giận chồng thì có nhưng vẫn thương. Hôm ấy anh Doành bị cảm... (Ra.)

           

5

Hiện lên nhà Doành. Vợ Doành đang băm bèo cho lợn. Doành ở trong nhà đi ra phía cổng, tay xách túi sổ sách, đầu đội mũ lá.

VỢ DOÀNH. Định lấy sống hay lấy chết đây ?

DOÀNH. Nhà nói gì tôi chưa hiểu.

VỢ DOÀNH. Vào lấy cái gương ra soi thử xem mặt mũi có còn gì hay chỉ mỗi hai cái hốc mắt ? Làm vừa vừa chứ. Ốm như thế mà không chịu nghỉ lấy một ngày cho khỏi đi đã.

DOÀNH. Tôi ốm đâu phải vì làm việc nhiều !

VỢ DOÀNH.  Thì vì cái gì ?

DOÀNH. Người ta xong việc thì được về nhà nghỉ ngơi thanh thản, còn tôi thì...

VỢ DOÀNH. Thì sao ?

DOÀNH. Thì về đến nhà đâm mệt thêm, còn căng thẳng hơn cả ngồi làm bản tổng hợp ấy chứ.

VỢ DOÀNH. Thì tôi làm gì nào ?

DOÀNH. Cứ nhìn thấy bộ mặt cau cau có có của nhà nó thì làm sao tôi chịu nổi.

VỢ DOÀNH. Thì ai gây ra nào?

DOÀNH.            Ừ, thì tôi gây ra. Nhưng tôi không thể chiều nhà nó được.

VỢ DOÀNH. Thế thì lấy vợ đẻ con làm gì cho nó khổ.

DOÀNH. Đúng, biết thế chẳng lấy vợ lại sướng.

VỢ DOÀNH. Ra uỷ ban mà li dị đi. Cho nó rảnh rang, muốn đi đến mấy giờ thì đi, tha hồ thoải mái.

DOÀNH. Nói dễ lắm.

VỢ DOÀNH. Chẳng có gì là khó cả.

DOÀNH. Thế nhà nó viết đơn đi.

VỢ DOÀNH. Tôi không biết viết. Với lại tôi không bỏ chồng. Còn nhà nó muốn bỏ vợ thì đi mà viết.

DOÀNH. Tôi không bỏ vợ.

VỢ DOÀNH. Ơ hay, vừa bảo muốn bỏ vợ cho nó rảnh rang kia mà ?

DOÀNH. Tôi không nói thế.

VỢ DOÀNH. Vừa mới dứt miệng xong mà chối ngay được. (Bê thúng cám nặng ì ạch. Doành ra đỡ một bên.) Không khiến !

DOÀNH (cố nhịn cười). Cứ khiến !

VỢ DOÀNH. Đã bảo không khiến cơ mà !

Họ giằng nhau. Doành tranh, bê được.

DOÀNH. Nhà nó phải thông cảm cho tôi với chứ.

VỢ DOÀNH. Không có thông cảm gì sất.

DOÀNH. Vợ chồng với nhau, đầu gối tay ấp suốt ngần ấy năm trời mà vẫn không chịu hiểu cho nhau.

VỢ DOÀNH. Không hiểu.

DOÀNH. Nào có phải tôi không biết thương vợ thương con đâu, nhưng tôi mà không làm thì ai làm cho ?

VỢ DOÀNH. Dễ mà không có nhà nó thì dân chết đói hết cả đấy ?

DOÀNH. Không chết đói nhưng cũng chẳng giàu có lên được.

VỢ DOÀNH. Ở cả nhà anh Khuê, chứ nhà nó thì công cán gì ?

DOÀNH (sau một chút, tâm sự). Nhà nó chưa biết đấy. Cậu Khuê về kĩ thuật thì giỏi thật đấy. Chỉ thoáng nhìn hòn đất, cầm lên rồi bóp vụn là biết loại đất gì, tỷ lệ cát bao nhiêu, độ chua thế nào. Đi ngang qua một thửa ruộng biết ngay lúa đang bị bệnh gì, thiếu vôi hay thiếu đạm. Nhưng cậu ta vụng lắm.

VỢ DOÀNH. Nhà nó thì dễ thường khôn khéo ?

DOÀNH. Nhưng cũng còn hơn cậu ta.

VỢ DOÀNH. Nói khoác.

DOÀNH. Thật đấy. Cậu ta cứ mỗi ngày lại làm mất lòng thêm một vài người. Ngay bác Đạt, cậu ta cũng mấy lần làm bẽ mặt bác ấy trước mặt người khác. Tôi thấy bác ấy khó chịu lộ ra nét mặt mà cậu ấy chẳng  nhìn thấy gì hết. Tôi lại phải tìm cách dàn hoà. Không có tôi thì khối lần  hỏng việc ấy chứ.

VỢ DOÀNH. Thế thì đi mà làm, cứ đi nữa đi.

DOÀNH (cười). Thôi được, nghỉ một ngày cho khỏi hẳn. Nhưng có cho người ốm bồi dưỡng không chứ ?

VỢ DOÀNH. Chẳng có gì cả.

DOÀNH. Lại mấy quả cà muối thì chán quá !

VỢ DOÀNH. Có con gà mái nhốt sẵn từ sáng đấy. Muốn ăn thì đi mà làm.

DOÀNH (cố nhịn cười). Muốn ăn nhưng không muốn làm.

VỢ DOÀNH. Đại lãn thế ! (Ra.)

Có tiếng gà kêu quang quác. Thìn đi ngang qua nhìn vào.

THÌN. Các chị ơi, chị Doành giết gà cho anh ấy ăn kìa!

DOÀNH (cười). Mời các cô vào chơi !

THÌN. Vào đây đã, các chị !

Các cô gái, có cả Mận nữa, kéo vào.

CÔ A. Anh Doành giỏi thật! Anh làm thế nào mà chị ấy hết giận đấy ?

CÔ B. Khi phụ nữ giận tức là đòi chồng chiều. Tại anh cứ lờ đi chị ấy mới giận lâu đến thế. Vừa rồi, chắc anh chỉ cần tình cảm một chút là chị ấy hết giận ngay chứ gì ?

CÔ A. Nam giới các anh khô khan lắm.

MẬN. Không phải khô khan mà là giữ giá.

DOÀNH. Giữ giá làm sao ?

MẬN. Nhất là nam giới nước mình. Trong bụng thì yêu mà bên ngoài cứ làm ra cái bộ khinh khỉnh không cần ! Họ tưởng nếu họ chiều nữ giới một chút thì họ giảm giá đi ấy ! Chúng mày có xem phim Liên Xô không ? Bên ấy người ta chiều phụ nữ như thế chứ ! Mà thế là họ khôn, vì họ chỉ cần chiều một chút thôi thì sẽ được phụ nữ chiều lại gấp một trăm lần. Phụ nữ sống bằng tình cảm mà lại.

DOÀNH.            Úi dào !

MẬN. Anh không đồng ý à?

THÌN. Chị Mận nói đúng đấy. Anh chỉ cần tình cảm một chút là chị ấy thịt luôn gà cho mà ăn đấy thôi. Lãi quá đi rồi còn gì ?

CÔ A. Buồn cười, bên cạnh nhà em có một đôi vợ chồng. Ông thì thích uống rượu, mỗi lần thèm cứ phải uống giấu vợ. Ấy thế mà hôm nào giận nhau xong, làm lành, bà vợ lại đích thân vác chai sang bên cụ Năm mua rượu về ép chồng uống !

Tất cả cùng cười.

CÔ B. Ấy thế mà anh Doành vẫn chưa đồng ý đấy.

CÔ A. Vậy anh bảo bản chất của phụ nữ là gì ?

DOÀNH. Là... được đằng chân lân đằng đầu.

MẬN. Ôi chao ! Anh nghĩ xấu về chúng em quá.

DOÀNH. Chứ không à ? Các cụ xưa đã tổng kết rất chính xác về bản chất của phụ nữ rồi. Nào là được đằng chân lâm đằng đâu, nào là mềm nắn rắn buông... Cho nên anh nào chiều phụ nữ là dại, sẽ bị họ...

Khuê đi tới, vẻ mặt cau có.

(Liếc nhìn Khuê rồi nói tiếp.)... lấn át cho mà xem. Được thoả mãn yêu cầu này, họ đề ra yêu cầu khác và cứ thế tiếp tục đẩy lên. Mỗi ngày yêu cầu của họ một thêm vô lí đến mức nếu anh cứ chạy theo thì sẽ không còn gì là độc lập nữa.

CÁC CÔ GÁI (ồ lên). Không đúng ! Không đúng !

DOÀNH.            Ý kiến cậu thế nào, Khuê ?

KHUÊ (bực tức). Ý kiến tớ thế này. Cậu ốm nên vào nhà nằm nghỉ đi. Còn các cô tổ kĩ thuật thì xin mời xuống tham gia công việc bón phân hoá học cho cà chua, theo cách thức hôm nọ tôi đã phổ biến ấy. Đội phân bón người ta đã ra đến ruộng cả rồi đấy.

CÔ A. Nhưng anh Doành ạ, thế dễ đàn ông các anh không được đằng chân lân đằng đầu đấy hẳn ?

KHUÊ (gắt). Khổ quá ! Bây giờ là lúc sản xuất hay là buổi họp chuyên đề về tâm lí đấy nhỉ ?

MẬN. Ông kĩ sư lại sắp nổi cáu rồi đấy, chúng mày ơi! Liệu làm đi thôi.

Họ ồn ào cười đùa kéo ra.Khuê định ra theo.

DOÀNH. Khuê ! Ngồi lại đây một lúc đã.

KHUÊ. Có việc gì quan trọng không ?

DOÀNH. Cậu cứ làm như vắng mặt cậu thì mọi việc hỏng hết ấy.

KHUÊ. Chứ lại không à ?

DOÀNH. À, mà sao hồi này cậu hay cáu kỉnh thế ?

KHUÊ (sau một chút). Bây giờ mình mới hiểu tại sao không mấy thằng dám vào học Đại học Nông nghiệp.

DOÀNH. Vất vả quá phải không ?

KHUÊ. Không phải vất vả mà là phức tạp.

DOÀNH. Thì xưa nay nó vẫn phức tạp.

KHUÊ (im lặng). Sau vụ này có lẽ mình sẽ đề nghị chỉ làm công việc khoa học thuần tuý thôi.

DOÀNH.            Ở đây làm gì có việc thuần tuý khoa học ?

KHUÊ. Có chứ. Thí dụ nghiên cứu lịch gieo trồng, chế độ canh tác cho từng loại cây, từng loại đất chẳng hạn.

DOÀNH (sau một chút). Thế sao hôm trước cậu lại nhận trách nhiệm toàn bộ làm gì ?

KHUÊ. Ai có ngờ thói quen tuỳ tiện lại ăn sâu đến thế. Thích gì làm nấy, thích thế nào làm thế nấy. Cứ mỗi lần đề ra một biện pháp kĩ thuật là phải nói khéo với bà đội trưởng, phải cười duyên với ông thủ kho. Những cái trò đóng kịch ấy còn mệt xác và mất thời giờ hơn cả việc tìm biện pháp nâng cao sản lượng, tận dụng diện tích ấy chứ.

DOÀNH (cười phá lên). Ôi ! Cậu nói nghe bi đát quá !

KHUÊ. Sự thật còn bi đát hơn nhiều.

DOÀNH. Thế cậu muốn cứ ra lệnh là người ta thi hành răm rắp à ?

KHUÊ. Không phải mình ra lệnh mà kĩ thuật ra lệnh.

DOÀNH. Nhưng cũng phải làm cho người ta thông người ta mới thi hành tốt được chứ.

KHUÊ. Mình không có thời giờ. Với lại những ý kiến họ góp ngớ ngẩn lắm kia. Giống như cậu đang làm bài toán đạo hàm mà có anh chưa biết đại số là gì cứ đòi "tham gia" ấy.

DOÀNH. Nhưng mình cũng không thô bạo gạt phắt ý kiến anh ta đi bao giờ.

KHUÊ. À, đấy chỉ là vấn đề thái độ.

Im lặng.

DOÀNH. Hồi còn đi học, mình mến cậu vì thấy cậu hiền lành, chăm chỉ. Nhưng ngay từ hồi ấy mình đã thấy cậu thế nào ấy. Trong lúc bọn mình đùa nghịch với nhau vui vẻ thì cậu lại tách ra, lủi thủi ở góc sân với quyển sách. Bọn chúng nó bảo là cậu tự kiêu, ra cái điều. Mình lại cho là tại cậu nhút nhát. Nhưng bây giờ mình thấy hồi ấy chúng nó nhận xét có phần đúng.

KHUÊ. Nghĩa là cậu bảo mình tự kiêu ?

DOÀNH. Mình chưa vội kết luận như thế.

KHUÊ (sau một chút). Bây giờ mình mới hiểu, tại sao nước mình chậm tiến ? Vì không ai công nhận có người giỏi hơn mình. Hễ thấy ai có tài một chút thì khó chịu và gán luôn cho hai chữ "tự kiêu", thế là thằng cha ấy vội vã co vòi lại, không còn dám nói năng gì nữa. Ở nước mình, tội "tự kiêu" còn nặng hơn cả tội ăn cắp nữa kia.

DOÀNH. Cậu nói hơi quá.

KHUÊ. Ngay hồi còn đi học, chúng nó bảo mình tự kiêu vì mình không đến từng thằng mà thán phục: "Chà cậu giỏi quá ! Giảng cho mình chỗ này chỗ nọ với !". Kể ra muốn được khen là khiêm tốn thì có gì khó ? Nhưng mình không thích giả dối và mình cũng không có thời giờ.

DOÀNH (sau một chút). Hôm nay cậu đang có điều gì bực bội ở trong lòng phải không ? Mình đồng ý là ở đây có một số người chưa hiểu cậu. Mình sẽ giúp họ hiểu cậu thêm. Dù sao cậu cũng nên... (Bỗng thay đổi.) Mà thôi, đừng nghĩ ngợi nữa, cứ làm rồi người khác sẽ hiểu ra.

KHUÊ. Đến bao giờ ?

DOÀNH. Nông dân là thế. Họ rất cần khoa học kĩ thuật, nhưng con người kĩ thuật thì họ chưa chịu nổi. Cũng phải dần dần thôi. À, mà hôm nay ở lại ăn cơm với mình nhé! (Ghé tai bạn, vui vẻ.) Có con kê ! Vợ mình hôm nay lại bốc đồng lên thế chứ lị ! (Cười ha hả.)

Khuê im lặng. Bỗng Thìn chạy vào.

THÌN. Anh Khuê ạ ! Bác thủ kho không chịu xuất đủ phân hoá học.

KHUÊ. Sao lại thế ?

THÌN. Bác ấy bảo cà chua cần gì phải dùng đến nhiều đạm thế ?

KHUÊ (quay sang Doành). Cậu thấy chưa ?

THÌN. Chúng em nói mãi, bác ấy vẫn không chịu. Bác ấy còn bảo, không phải kĩ sư là cái gì cũng đúng cả.

DOÀNH. Bác ấy nhất định không chịu xuất đủ à ?

THÌN. Bác ấy bảo phải đích thân anh Khuê sang kí giấy cam đoan thì bác ấy mới xuất đủ.

KHUÊ (giận dữ). À thế thì được ! Tôi sẽ sang và một trăm tờ giấy cam đoan tôi cũng kí ! (Định chạy đi.)

Vợ Doành đã vào từ lúc nào, bây giờ đến giữ Khuê lại.

VỢ DOÀNH. Anh Khuê ! Anh đang nóng, sang không có lợi, để nhà em đi cho. Kìa, nhà nó, mặc cái áo vào rồi sang bên ấy đi.

THÌN. Nhưng anh Doành đang ốm.

VỢ DOÀNH. Có ốm gì mấy đâu ? Anh Khuê ngồi xuống đây, bóc hộ em mấy củ lạc này. (Thấy chồng vẫn đứng yên.) Kìa, nhà nó !

DOÀNH (vội vã khoác áo). Đi, cô Thìn (Chạy ra.)

Thìn nhìn theo.

Khuê còn lại, ngồi bóc lạc rất chậm và vẫn đang suy nghĩ.

VỢ DOÀNH. Từ ngày anh về, làm ăn có qui củ, bác thủ kho không còn xơ múi được gì đang còn ức sẵn. Mà bác ta tính nết vũ phu lắm kia, ai cũng phải kiềng. Chỉ nhà em là bác ấy còn nể sợ đôi chút thôi.

KHUÊ (đứng phắt dậy). Không ! Tôi phải làm cho ra nhẽ mới được. (Chạy vụt đi.)

VỢ DOÀNH (định níu lại nhưng không đựơc). Anh Khuê ! (Sau một chút.) Đến khổ !

Ánh sáng tắt.

Đèn lại chiếu vào Thìn ở giữa sân khấu.

THÌN. Hôm ấy suýt nữa xảy ra xô xát thật sự. Tôi cũng có mặt ở đấy. Sau đấy anh Khuê ngồi trên thềm, gục đầu xuống trông thật thảm hại. Tôi thấy thương quá. Mặt mũi tọp hẳn đi, xạm lại, đâu còn vẻ thư sinh ngày nào. Nhưng cũng tại anh ấy kia... Tôi rất muốn đến an ủi, nhưng anh ấy sẽ nghĩ gì về tôi ? Anh ấy có coi tôi ra cái gì đâu ? Một con bé dốt nát.. Đành chỉ đứng sau bụi tre nhìn trộm. Một lát sau tôi thấy anh ấy từ từ đứng dậy, hình như phải cố gắng lắm mới nhấc nổi thân mình. Rồi đi về. Lúc này anh ấy cô đơn lắm đây. Giá còn mẹ anh ấy nhỉ ? Nghe nói bà giáo chiều, yêu anh ấy lắm. Bây giờ anh ấy chẳng có ai... Trong cơn tuyệt vọng như thế này, con người ta dễ liều một cái lắm đấy. Nhưng dù sao thì cũng không nên để anh ấy gặp chị Mận hôm đó...

           

6

Hiện lên nhà chủ nhiệm Đạt. Buổi chiều gần tối. Mận đang sửa soạn thùng đi tưới rau. Bỗng Khuê đi ngang qua ngoài bờ rào.

MẬN. Anh Khuê đi đâu đấy ?

KHUÊ. Cô Mận ! Tưới rau đấy à ?

MẬN. Nhưng hãy còn sớm. Anh vào chơi đã.

Khuê ngập ngừng rồi bước vào, dáng mệt mỏi.

KHUÊ. Bác đi vắng à ?

MẬN. Vâng, thày em sang thôn Hạ, bảo muộn mới về. (Sau một chút.) Hình như anh không được vui ?

KHUÊ. Tôi cảm thấy mọi người xung quanh càng ngày càng không hiểu tôi thêm.

MẬN. Cái bác thủ kho ấy thì anh chấp làm gì ? Ai chẳng biết bác ấy là người thế nào rồi.

KHUÊ. Không phải chỉ có bác ta. Mà tôi buồn vì ngay cả cậu Doành...

MẬN. Anh Doành làm sao ạ ?

KHUÊ. Ngay từ thời đi học và cho mãi đến gần đây, tôi vẫn đinh ninh rằng trong số bạn bè, cậu ấy là người hiểu tôi nhất và quí tôi nhất.

MẬN. Thế anh Doành bênh bác ta ạ?

KHUÊ. Không phải là bênh. Nhưng tôi thấy ra một điều cay đắng. Thì ra ngay cậu ta cũng không hiểu tôi nốt.

MẬN. Thế bây giờ anh mới hiểu anh Doành à ? Hẳn nào em cũng cứ lấy làm lạ mãi: Sao anh với anh Doành lại thân nhau được nhỉ ? Anh thì rộng lượng, hay thông cảm, còn anh Doành thì hẹp hòi nổi tiếng. Ông ấy mà phê phán ai thì không còn chút tình nghĩa gì nữa. Em bị rồi, em biết.

KHUÊ (sau một chút). Càng sống mới càng hiểu sao cuộc đời phức tạp đến thế !

Im lặng.

MẬN. Anh Khuê này, sao anh không xây dựng đi ? Anh không yêu ai à ?

KHUÊ. Có chứ.

MẬN. Nhưng đều không thành à ? Tại sao vậy ?

KHUÊ. Tôi không hiểu nữa. Cũng nhiều cô quí tôi, rất quí là đằng khác, nhưng rồi đều đi lấy người khác. Có lẽ tại tôi khờ khạo quá thì phải.

MẬN. Không phải thế đâu, mà bọn con gái chúng em hay như vậy đấy. Quí một người nhưng lại đi lấy một người khác để rồi về sau ân hận. Hình như người con gái nào cũng vậy, cứ phải sau khi lấy chồng mới hiểu rõ thực ra mình cần một người chồng như thế nào.

KHUÊ. Nghe bảo anh Bổng là người tốt lắm kia mà ?

MẬN. Tôt quá đi ấy chứ.

KHUÊ. Vậy thì Mận còn phàn nàn điều gì nữa ?

MẬN. Em có phàn nàn gì đâu ? À, thế mà anh vẫn chưa biết mặt anh Bổng đấy nhỉ ? Anh ấy về có mỗi một lần thì lại vội đi, không kịp gặp anh. Anh ấy đúng đắn lắm kia. Hồi mới cưới, có một lần em rủ anh ấy đi xem văn công, anh ấy bảo: "Anh còn đang bấn lên về việc cải tiến giáo dục đây, còn bụng dạ nào đi xem văn công được".

KHUÊ (mỉm cười). Hay anh ấy bận thật ?

MẬN. Thì em có trách gì đâu. Có điều là từ đấy em thôi không rủ anh ấy đi đâu nữa.

KHUÊ (sau một chút). Cuộc đời rắc rối thật. Cũng chính vì thế mà tôi ngại lập gia đình đấy.

MẬN. Nam còn dễ chứ nữ thì không ở vậy mãi được.

KHUÊ. Tôi không biết cách đối xử với phụ nữ.

MẬN. Ấy thế mà đứa nào cũng bảo anh chiều phụ nữ.

KHUÊ. Đấy là chỗ yếu của tôi đấy. (Sau một chút.) Mãi gần đây tôi mới hiểu đối xử với phụ nữ chỉ có chân thành thôi hoàn toàn không đủ.

MẬN. Tuỳ người thôi chứ. Em thì lại thích tình cảm.

KHUÊ. Về đây tôi lại thấy thêm, cả trong công tác không phải cứ thật thà đã là tốt.

MẬN. Nhưng anh thích châm chọc người ta làm gì ?

KHUÊ. Ô hay, sao Mận lại bảo tôi châm chọc ?

MẬN. Ai chẳng có lòng tự ái. Được khen thì phổng mũi lên, bị chê thì sa sầm mặt xuống.

KHUÊ. Khổ quá ! Nào tôi có khen chê cá nhân ai đâu ? Tôi chỉ phát biểu trên công việc, nhưng họ cứ cố tình hiểu ra là mình đả kích người này, bênh che người nọ.

MẬN (phá lên cười). Ngày trước em cũng giống anh, thấy gì sai là làm toáng lên. Bây giờ chẳng nói gì nữa. Thế là không làm ai mất lòng cả. Anh phải rút kinh nghiệm đi.

KHUÊ. Lại "rút kinh nghiệm" ?

MẬN. Anh mà đấu tranh có kết quả thì em tán thành. Đằng này chỉ tổ làm người ta ghét anh thêm. Thày em cũng có lần phàn nàn với em là anh khắt khe quá đấy.

KHUÊ. Bác chủ nhiệm cũng có nhận xét thế à ?

MẬN. Ngay đến em, em vẫn còn ấm ức cái bữa anh mắng em thậm tệ trước mặt cả tổ kĩ thuật đấy.

KHUÊ (sau một chút). Có lẽ Mận nói đúng. Gần đây tôi thấy sợ tất cả mọi người.

MẬN. Anh thấy chưa? (Đột nhiên.) Ấy chết ! Em phải đi tưới rau, kẻo muộn mất rồi.

KHUÊ. Hãy còn sớm.

MẬN. Nhỡ thày em về mà thấy rau còn khô nước là sẽ bị mắng đấy.

KHUÊ. Tôi đang còn nhiều chuyện muốn nói. Ngoài Mận ra, chẳng biết nói với ai. (Sau một chút.) Không biết là mọi người suy nghĩ giản đơn hay mình phức tạp quá ?

MẬN. Chỉ tại không hợp nhau đấy thôi. Ngay em với bọn con gái ở đây cũng có hợp nhau đâu. Có mỗi cái Thìn là thỉnh thoảng em còn trò chuyện. Nhưng hễ cứ vào tâm sự là nó lại giở cái giọng giễu cợt, em không chịu nổi.

KHUÊ.  Cô ấy có vẻ già dặn và bạo mồm thật đấy.

MẬN. Đáo để nữa chứ. Mẹ mất sớm, bố lấy vợ kế. Thế mà nó làm thế nào bà ta không nói nó được một câu. Trong bụng cũng chẳng quí gì con chồng, nhưng vẫn phải nể, phải sợ. Bọn con trai cũng kiềng nó. Vừa mới định ghẹo, nó chỉ nói cho một câu là các cậu vội lủi đi ngay.

KHUÊ. Thật thế à ?

MẬN. Nhưng được cái bụng dạ không có gì. Thôi ! Để hôm khác vậy nhé !

KHUÊ (tiếc rẻ). Hay thế này, mai có đoàn kịch của tỉnh về biểu diễn bên Thịnh Hoà, ta cùng đi xem rồi nói nốt chuyện tâm sự bỏ dở hôm nay ?

MẬN. Ai nhìn thấy người ta lại nói cho.

KHUÊ. Ôi dào ! Nghĩ đến những chuyện vặt ấy thì chẳng còn dám làm gì nữa. Với lại chúng mình quan hệ chính đáng, việc gì mà sợ ?

MẬN. Khốn nổi người ta có chịu hiểu cho đâu.

KHUÊ (sau một chút). Thôi, tôi về đã nhé. (Ra.)

Mận sắp đem thùng ra thì Đạt về.

ĐẠT. Bây giờ con mới tưới rau à ?

MẬN. Vâng ạ. (Ra.)

Đạt cởi áo, ngồi xuống chõng, mệt mỏi, tư lự.

Xiến xách chai rượu rón rén bước vào.

XIẾN. Bác chủ nhiệm !

ĐẠT (giật mình) Ai thế ? À, chú Xiến ! Đêm hôm còn đến có việc gì, hả?

XIẾN. Có chai rượu ngon, uống một mình cũng buồn, đem sang rủ bác cùng nhấp một chút cho vui.

ĐẠT. Tôi không uống đâu. Mà chú cũng liều liệu đấy. Nghe nói hồi này chú rượu chè rồi ăn nói lung tung lắm ?

XIẾN (xun xoe). Có đâu? Họ ghét thì họ vu cho thế đấy thôi. (Rót ra chén.) Mời bác !

ĐẠT. Tôi đã bảo tôi không uống kia mà.

XIẾN (cười nịnh). Có say sưa gì đâu mà lo. (Tự uống trước.) Bác nói đúng, ở đời có cái tình là quí, chứ mọi thứ khác có giá trị gì đâu ? Hôm nay cần đến mình thì kẻ vồ người vập, ngày mai không cần mình nữa thì đi ngang qua mặt nhau cũng không thèm chào, lại còn đặt điều vu cho mình những thứ mà mình không có nữa. Ôi, cũng là sự đời, bác ạ. Để tâm làm gì cho mệt xác. Kìa uống đi, bác ! Rượu êm đấy chứ !

Đạt lặng lẽ đưa chén lên môi.

Ngay bác đấy, có công với làng, với xã như thế, mà rồi bỗng chốc họ lờ hẳn bác đi.

ĐẠT. Có ai lờ đi đâu ? Tự tôi đấy chứ. Mình không có học. Mà làm ăn bây giờ không học hành, làm sao nổi.

XIẾN. Vâng, bác nghĩ thế là đúng, vì bác lo cho dân. Nhưng lẽ ra người ta cũng phải biết chứ. Có người tưởng được ăn học, ai ngờ lại quá kẻ vô học. Về làng này, được bác giúp đỡ cho thì mới làm nên công này việc nọ, ấy thế mà bây giờ lên mặt không còn coi ai ra cái gì nữa.

ĐẠT. Chú ấy trẻ người non dạ, chấp làm gì ?

XIẾN. Mà làng mình có số người cũng lạ, chỉ thấy lợi là tối mắt lại. Thấy anh ta nâng sản lượng lúa lên một ít, thu hoạch ngày công thêm được vài ba cân với mấy hào chỉ đã vội bốc anh ta lên như ông thánh ông thần. Kì này mà được cái vụ cà chua, mỗi ngày cộng thêm đồng bạc, rồi lại có thêm vài cái máy phát điện về, mỗi nhà có thêm cái đèn điện thì không biết anh ta còn lên mặt đến đâu.

ĐẠT. Đừng nói oan cho chú ấy.

XIẾN. Em có nói oan cho ai bao giờ đâu. Bác không thấy à ? Đã bắt đầu bắng nhắng rồi đấy. Cứ làm như chỉ mình anh ta biết kĩ thuật nông nghiệp. Mấy ông đội trưởng mới ngày nào còn suốt ngày "anh Khuê!" "anh Khuê!" thì bây giờ cũng chán ngấy ông kĩ sư rồi.

ĐẠT. Đâu có !

XIẾN. Bác chưa biết chuyện sáng nay à ? Mà phải rồi, lúc ấy bác còn ở bên thôn Hạ. Hiền lành đến như bác Quý thủ kho mà rồi cũng phải nổi nóng. May anh Doành có ở đấy chứ không thì xảy chuyện to rồi.

ĐẠT. Chú nói thế nào, chứ chú Khuê đâu phải người như thế ?

XIẾN. Cũng tại bác nuông anh ta quá ! Cho nên em mới bảo, chẳng bền đâu.

ĐẠT. Sao lại chẳng bền ?

XIẾN. Thì bác biết đấy, cái nghề nông là nó bấp bênh lắm, đừng có mà cậy khôn, cậy giỏi. Thế nào chẳng đến lúc có sai sót. Đến lúc ấy thì nhưng người xưa nay vẫn nhịn, họ mới bùng lên và họ tống cổ đi ấy chứ. Giá trước đây thì có người bênh, chứ bây giờ thì ai ? Hoạ có thằng Doành ! Nhưng nghe đâu thằng ấy cũng chán nốt rồi.

ĐẠT. Làm gì lại đến mức ấy ?

XIẾN. Chứ còn gì nữa, bác ? Nhưng bác cứ mặc ! Anh ta đối với bác cũng có ra sao đâu ? Bác tuy không nói ra, nhưng em là em biết. (Ghé vào tai Đạt thì thầm.) Mà không khéo chỉ nay mai thôi !

ĐẠT. Nay mai sao ?

XIẾN. Bác không nhìn trời mấy hôm nay à ? Liệu có cái điềm gì không ? Trời nắng hanh gay gắt, không có lấy một gợn mây này, gần sáng bắt đầu có mù nhè nhẹ này…

ĐẠT. Thì sắp có sương muối chứ sao ? Nhưng chú Khuê không thấy à ?

XIẾN. Ấy thế mới gọi là chủ quan ! Chỉ lo nước, lo phân, lo trừ sâu, quên phứt mất cái khâu thời tiết. Tha hồ cho quả sai, quả đẹp, chỉ một đêm là ra ma hết ! Ấy đấy, cái nguy là ở chỗ ấy. Cứ thích làm ăn to. Giá trồng khoai như cũ có phải ăn chắc không ? Được thì chẳng đựợc nhiều, nhưng mất cũng không trắng tay như thế này.

ĐẠT. Thế thì phải nhắc chú ấy ngay !

XIẾN (chợt ân hận đã lộ ra ý nghĩ thầm kín). Nhắc làm gì! Quen cái thói tự quyết đoán, không thèm bàn bạc với ai thì cho chết !

ĐẠT. Không được ! Đây là tài sản của hợp tác xã. Hơn trăm mẫu, hàng trăm ngàn đồng chứ có ít đâu ?

XIẾN. Nói trăm ngàn thì to, chứ chia ra ngày công thì bác tính xem, cũng hơn hào chỉ thôi. Ăn thua gì !

ĐẠT (vùng đứng dậy). Nhưng cái chính là nếu thất bại vụ cà chua này thì vụ sau khó mà vận động xã viên làm được cái gì hơn nữa.

XIẾN. Bác còn định làm gì nữa ạ ?

ĐẠT. Còn điện khí hoá, cơ giới hoá nữa chứ ! Ơ hay, thế chú cứ muốn giữ mãi cái lối làm ăn tủn mủn thủ công này mãi à ? Năng suất thấp thế này, làm được bao nhiêu chỉ đủ cho mỗi bản thân mình, thì lấy cái gì đóng góp với Nhà nước để xây dựng công nghiệp? Chú không muốn có nhà gác mười mười lăm tầng ư ? Không muốn có đèn điện,  vô tuyến truyền hình ư ? Không muốn đi ô tô nữa à ?

XIẾN. Kể ra thì vô cùng. Mà càng giàu có thì càng hư thôi bác ạ. Các cụ xưa đã nói an bần lạc đạo, nghèo là quý. Với lại thiếu hay đủ là tự trong lòng mình thôi...

ĐẠT (phá lên cười vui vẻ). Ôi, lớp thanh niên trẻ chúng nó nghe thấy chúng nó cười chết.

XIẾN. Chúng nó trẻ người non dạ chưa hiểu thì ta phải bảo chúng nó chứ. Nói thật với bác chứ em ở thành phố rồi em biết. Kể thì có sướng mà lại cũng khổ. Cuối cùng ở quê, nhà tranh vách đất nhưng nó thoải mái, bác ạ. Ngay cái lối làm việc đúng giờ, năng suất có lên, nhưng gò bó, chẳng sướng gì đâu.

ĐẠT. Thì ai bảo sướng ? Nhưng cuộc sống nó cứ tiến lên, mình cưỡng lại sao được ? Mình không tiến thì tụi trẻ nó bỏ làng đi hết ấy chứ ! À, mà sao lại không sướng nhỉ ? Sướng quá đi ấy chứ. Còn nếu chú không thích thì chỉ là chú đang chán nản đành phải tự an ủi thế thôi. Chứ ở nhà ngói bao giờ chẳng sướng hơn ở nhà tranh. Thắp đèn điện bao giờ chẳng sướng hơn thắp đèn dầu ? (Lại cười vui vẻ.) Chà bây giờ tôi mới hiểu cái khó của việc đưa khoa học kĩ thuật vào sản xuất là ở chỗ nào rồi ?

XIẾN. Vâng. Nhưng riêng lần này thì bác cứ nghe em. Mặc cho nó chết. Đồ vô ân bạc nghĩa, giúp nó làm gì ?

ĐẠT. Ấy đây, cách nghĩ nhỏ là thế đấy, nhìn người ta chỉ thấy những cái vụn vặt mà không thấy tác dụng to lớn của người ta đối với sản xuất ! Xét người ta chỉ căn cứ vào yêu ghét chủ quan chứ không chịu nhìn vào trình độ, năng lực để khai thác, sử dụng cho công việc chung.

XIẾN. Vâng, em hiểu rồi. Nhưng riêng bận này thì em van bác ! Bác đừng nói gì cho nó biết...

ĐẠT (vui vẻ). Thôi được. Chú cứ về nghỉ đi, khuya rồi.

XIẾN. Nhưng em cũng xin bác. Vì tình nghĩa bao nhiêu năm nay, bác coi câu chuyện hôm nay như không có, bác nhé ! (Thấy Đạt vẫn yên lặng, hắn nghĩ ra được một cách.) À, còn chuyện nữa, em thấy cũng phải nói với bác.

ĐẠT (cau mặt). Lại còn chuyện gì nữa ?

XIẾN. Bác có hiểu cho, em mới dám nói. Chuyện cô Mận ấy mà, người ta đã lại dị nghị rồi đấy.

ĐẠT. Dị nghị sao ?

XIẾN. Nghe bảo cô Mận hay đi họp khuya với cậu Khuê. Chẳng biết có đúng không. Riêng em thì quả mới gặp có một lần. Hôm ấy cũng đã muộn, khéo đến 10-11 giờ. Hai người đi với nhau trên con đường vắng ở cuối xóm chùa. Cô Mận thì chắc không có gì, nhưng dù sao cũng non nớt. Mà thằng kia thì chưa biết thế nào. Sợ đến lúc lỡ ra thì mang tiếng bác.

ĐẠT (lặng đi, nhưng trấn tĩnh được). Thôi đựơc, chú cứ về đi. (Gọi to.) Mận ơi !

XIẾN. Ấy chết. Bác đừng nóng nẩy thế. Tội là ở thằng kia cả.

Mận vào, tay xách thùng tưới.

MẬN. Thày gọi con ạ ?

ĐẠT. Con đưa chú Xiến ra, rồi cài cổng cho chặt vào.

MẬN. Vâng ạ. (Ra cùng Xiến, rồi quay vào.)

ĐẠT. Mận !

MẬN. Dạ !

ĐẠT. Sao con không chịu lên Huyện thăm chồng ? Anh Bổng lại mới viết thư về giục đấy.

MẬN. Sản xuất đang bận thày ạ.

ĐẠT. Đi vài ngày mà cũng không được à ?

MẬN. Vâng. Để con thu xếp ạ.

ĐẠT. Hay con lại giận dỗi gì với nó hẳn ?

MẬN. Không ạ.

ĐẠT. Dù sao cũng phải cho tròn bổn phận người vợ.

MẬN (khó chịu). Thày thì lúc nào cũng bổn phận. Thôi được ! Thày cứ yên tâm, con sẽ không làm điều gì khiến thày phải mang tiếng đâu.

ĐẠT. Tao thì không cần, nhưng mày thì còn trẻ.

MẬN. Nếu vậy thày cứ mặc con, con tự lo liệu lấy.

Đạt im lặng, mệt mỏi đi vào phòng.Mận nhìn theo suy nghĩ.

Ánh sáng lại tập trung vào Thìn ở giữa sân khấu.

THÌN. Kể cũng tội ! Tính bác Đạt ít nói, nhưng ai cũng phải thấy trong lòng bác đang chất chứa bao suy nghĩ. Và hôm sau, trong lúc tổ kỹ thuật chúng tôi đang chọn giống rau ở nhà anh Khuê thì bác đến. Trông vẻ mặt bác có cái gì rất đáng sợ. Hình như chị Mận lại còn hoảng hốt nữa kia. Nghe bảo hồi còn hoạt động du kích, bác nổi tiếng gan góc đấy ! Lúc ấy anh Khuê cũng đang ở đấy…

            7

Hiện lên nhà Khuê, bố trí trong một ngôi chùa. Một cái giường cá nhân, tủ sách, bàn làm việc và một tấm bản đồ ruộng đất lớn. Tổ khoa học kĩ thuật đang cân hạt giống rau. Khuê ngồi làm việc ở một góc.

CÔ A. Anh Khuê ơi, con Bích nó có ý kiến rất hay. Tối nay cả tổ ta đi xem rồi về tổ chức tranh luận. Anh sẽ phải giúp chúng em hiểu biết thêm cả về văn nghệ nữa đấy.

KHUÊ. Tôi có biết gì về văn nghệ đâu.

THÌN. Thấy chưa ? Xem văn nghệ mà đi tập thể?

CÔ B. Mày muốn đi lẻ chứ gì ? Với ai thế, hả Thìn ?

THÌN. Chưa có ai rủ cả.

CÔ A. Thế thì đi mà rủ người ta chứ lị !

CÔ B. Anh Khuê ơi, sao anh không rủ cái Thìn đi ?

KHUÊ. Rất tiếc tối nay tôi lại bận không đi xem được.

CÔ A. Giá có cái anh nhà báo của mày ở đây nhỉ ? Ông ấy mà cùng đi xem rồi về phân tích cho nghe thì hay biết mấy ! À, mà ông ấy còn viết thư cho mày không đấy?

THÌN. Tao lại mới nhận được một lá nữa đây này. Muốn nghe không ?

CÔ B. Thôi, tao xin.

KHUÊ. Cô Thìn ác thế? Không yêu người ta thì thôi, chứ sao lại đem tình cảm của người ta ra mà giễu thế ?

CÔ A. Anh Khuê chưa biết cái ông nhà báo này đấy. Hồi hợp tác xã mình làm xong cái máng nổi cũng có nhiều nhà báo về tham quan lắm. Đều là người đứng đắn cả, chứ có ai trơ trẽn như cái anh nhà báo này đâu? Mới về lúc chiều, tối đã rủ cái Bích đi chơi, hôm sau cứ kè kè ám em cả một buổi. Ở đây có bốn ngày mà ông ấy tán tỉnh, ngỏ lời có lẽ với vài chục đứa.

KHUÊ. Thanh niên thích gần phụ nữ thì có gì xấu ?

MẬN. Với lại cũng còn hơn những người trong bụng thì thèm mà bên ngoài cứ làm ra vẻ ta đây không cần. Đạo đức giả là thứ tao chúa ghét.

THÌN. Nhưng cứ thấy con gái là xán đến thì chỉ tổ chúng nó khinh cho thôi. Ít nhất thì cũng phải xem người ta thế nào đã chứ.

MẬN. Tính toán chi li như thế thì còn gì tình yêu nữa.

CÔ B. Nhưng chỉ trong có mấy ngày mà yêu đến chục đứa thì em cũng chịu.

CÔ A. À, tối nay chị có đi xem văn công không ?

MẬN. Tao chẳng đi đâu cả.

CÔ B. Sao lại thế ?

MẬN (cười chua chát). Cũng phải làm ra vẻ đạo đức một chút chứ.

Bỗng ông Đạt vào.

TẤT CẢ. Bác ạ !

KHUÊ. Mời bác ngồi chơi ạ ! (Với các cô.) Các cô đem những cái bao hạt rau này sang nhà cô Bích cân lại và phơi nốt hộ tôi.

Tất cả bọn con gái chào ông Đạt rồi ra.

ĐẠT. Chú Khuê có đang bận gì không đấy ?

KHUÊ. Dạ, để lúc khác làm cũng được ạ.

ĐẠT. Cà chua yên ổn cả chứ ?

KHUÊ. Vâng, cháu đã tính toán cẩn thận lắm, không còn ngại gì nữa, bác ạ.

ĐẠT. Chú có cả kế hoạch chống sương muối rồi chứ?

KHUÊ. Mình trồng sớm thế này thì không lo, bác ạ.

ĐẠT. Ấy chết, thế chú không nhìn thời tiết à ? Sắp có sương muối rồi đấy, chỉ vài ba hôm nữa thôi.

KHUÊ. Sao bác biết ạ ?

ĐẠT. Về đoán thời tiết thì tôi có kinh nghiệm rồi. Kiểu nắng hanh thế này, đêm lại hơi giá thì chỉ dăm ba hôm nữa là nhất định có sương muối.

KHUÊ (đứng phắt dậy). Thôi chết ! Đúng rồi. Bác không nhắc cho thì bao công phu của cháu đổ xuống sông xuống biển hết. Vậy cháu phải đi gặp các đội bàn ngay kế hoạch đối phó. May quá, suýt nữa ! (Định chạy ra cửa.)

ĐẠT. Gì mà chú vội vã thế ? Mai lo cũng kịp chán.

KHUÊ (lẩm bẩm). May quá ! Bác mà không nhắc cho thì chỉ cần qua một đêm là quả dù rất sai, rất đẹp, rất to, cũng không có giá trị gì nữa, cứng như đá, có hoạ là luộc lên hoặc nấu với cám cho lợn ăn. (Sau một chút.) Nhưng tưới trên một trăm mẫu cùng một lúc ! Gay quá nhỉ !

ĐẠT. Sao lại gay ?

KHUÊ. Làm thế nào để huy động được số người đông như thế ra tưới cho hết trong vòng mấy tiếng đồng hồ được bây giờ ?

ĐẠT. Thế thì có gì là khó ?

KHUÊ. Thú thật với bác, ở hợp tác xã mình, cái khâu huy động người để thực hiện một biện pháp kĩ thuật nào đấy là rất khó khăn.

ĐẠT. Tại chú quen bao biện đấy thôi. Chứ nếu biết cách biến cái lo lắng của chú thành lo lắng chung của tập thể thì có khó khăn nào mà không vượt nổi.

KHUÊ. Đúng, cháu không biết cách tranh thủ ý kiến của tập thể thật.

ĐẠT. Có gì là lạ ? Chú quen làm việc bàn giấy, chưa quen làm công tác quần chúng. Thôi được rồi, sáng mai ta họp ban quản trị và mời mấy đội trưởng đến cùng bàn bạc thì xong ngay ấy mà. Làm nông nghiệp chỉ giỏi chuyên môn thôi không đủ đâu chú ạ.

KHUÊ. Vâng, quả là thế. Nhưng sao cháu dốt cái món vận động quần chúng đến thế ?

ĐẠT (mỉm cười). Cũng lại chẳng có gì lạ. Ông giáo Tuệ ngày xưa cũng thế đấy. Chỉ dạy học thôi, chẳng tiếp xúc với ai. Thành ra bản chất thì tốt nhưng vụng. Cũng có nhiều người không ưa. Đến khi hoạt động, suốt ngày lăn lộn với quần chúng, lại trở thành hiểu tâm lí quần chúng hơn chúng tôi nhiều.

KHUÊ. Bác Đạt ! Hôm nay bác cho cháu những lời khuyên bảo quí báu. Thế mà cháu tưởng bác giận cháu.

ĐẠT. Sao lại giận chú ? Tôi làm mãi mà hợp tác xã không lên. Chú về giúp cho, sản xuất lên nhanh vùn vụt, tôi phải biết ơn chú chứ ?

KHUÊ. Nhưng cháu đã nhiều lúc không phải đối với bác.

ĐẠT. Với cá nhân tôi thì quan trọng gì. Đảng và nhân dân giao trách nhiệm cho tôi lãnh đạo cái hợp tác xã này. Đâu phải vì tư tình mà dám làm sai được ? À, nghe nói chú có ý định không ở lại đây nữa phải không ?

KHUÊ. Ai nói với bác thế ạ?

ĐẠT. Tôi không nhớ có ai nói không, hay tự tôi đoán thấy. Nhưng như thế không nên chú ạ. Tuổi trẻ là dễ kiêu và dễ nản. Cả hai thứ đều sai, nhưng kiêu thì còn tha thứ được, chứ nản thì không tha thứ được đâu.

KHUÊ. Nhưng thưa bác, tính cháu nỏng nẩy thành ra bị nhiều người không ưa quá rồi.

ĐẠT. Ai không ưa thì ta làm cho người ta ưa lại chứ. Thế hễ cứ làm mất lòng ai là lại không chơi với người ấy nữa à ? Như thế thì cuối cùng chú còn chơi được với ai ? Hay là đóng kín cửa lại, ngồi một mình ? (Cười vui vẻ.) Chú thế mà còn trẻ con nhỉ ? Giống như tôi hồi bé, đi học, nhà thì nghèo mà mỗi lần rây một vết mực ra vở lại vứt đi, vòi mẹ cho tiền mua vở mới. Lúc đầu nắn nót cẩn thận lắm, nhưng chỉ cần lỡ rây một vết bẩn nhỏ là đã lại vứt đi. Thành thử chẳng quyển vở nào viết được đến hết. Có lẽ học sinh lớp một đều như thế cả. Nhưng lớn tuổi mà vẫn giữ tật ấy thì chẳng làm được việc gì hoàn hảo đâu.

KHUÊ. Sao bác nói đúng thế !

ĐẠT. Với lại không ai để bụng những thiếu sót của chú như chú tưởng đâu !

KHUÊ (mừng rỡ). Có thật thế không ạ ?

ĐẠT (cười). Chi bộ phải có trách nhiệm với các chú chứ. Vì mặc dù các chú còn điểm này điểm nọ, nhưng tương lai thuộc về các chú, lớp người trẻ và nhất là những người làm chủ được khoa học kĩ thuật, dám nghĩ dám làm.

KHUÊ. Không phải. Bây giờ cháu mới hiểu. Các bác mới là những người không bao giờ có thể thiếu được.

ĐẠT (lại cười). Cũng còn có tác dụng, nhưng chẳng được lâu lắm nữa đâu.

KHUÊ (sau một chút, xúc động). Cảm ơn bác ! Cảm ơn bác quá !

ĐẠT (cười). Các chú bây giờ Tây học, cứ hơi một tí thì cảm ơn. Dân mình chưa quen tác phong ấy đâu. Dùng ít chứ kẻo người ta bảo khách sáo đấy. Thôi, tôi về đã nhé !

KHUÊ. Vâng ạ. Vậy sớm mai bác triệu tập họp chứ ạ?

Đạt ra.Khuê còn lại một mình, bàng hoàng, sung sướng.

Mận chạy vào lo lắng.

MẬN. Thày em nói gì với anh đấy?

KHUÊ (không trả lời câu hỏi, vẫn lẩm bẩm). Đáng quí thật ! Đáng quí thật !

MẬN. Kìa anh ! Thày em không nói gì đến em à?

KHUÊ. Nói gì ?

MẬN. Có kêu ca gì về em không ?

KHUÊ. Bác không đến nỗi phong kiến như chúng mình tưởng đâu, Mận ạ !

MẬN. Nhưng thày em nói về em thế nào ?

KHUÊ. Chẳng nói thế nào cả.

MẬN. Nghĩa là sao ?

KHUÊ. Nghĩa là chẳng nói đến Mận chút nào hết.

MẬN (sung sướng). Thật thế ư, anh ?

KHUÊ. Mận cũng như tôi, chúng mình vẫn cứ đánh giá sai bác. Vả lại, chúng mình chính đáng thì có gì mà sợ? Tối nay ta cứ đàng hoàng đi xem với nhau.

MẬN. Em vẫn ngài ngại..

KHUÊ. Đừng ngại gì hết. Đầu óc tôi đang có bao điều muốn bàn bạc với Mận, muốn tâm sự... Thôi, ta quyết định thế này nhé ? Mận về sửa soạn đi. Đúng sáu giờ tôi sẽ sang rủ Mận đi.

MẬN (sau một chút). Cũng được. (Chạy ra.)

Khuê vui vẻ huýt sáo và lau xe.Thìn chạy ngang qua.

KHUÊ. Cô Thìn! Chạy đi đâu thế?

THÌN. Em đi giả cái cân ! Anh sửa soạn đi đâu thế ? À, chắc là đèo người yêu đi xem văn công.

KHUÊ (giật mình). Người yêu nào ?

THÌN. Em có biết người yêu của anh là ai đâu ?

KHUÊ. Sao cô lại bảo tôi đèo người yêu ?

THÌN (mỉm cười). Em đoán thế ! (Đột nhiên.) Chết, hình như anh có vẻ không bằng lòng thì phải ? Em nói đùa ấy mà ! Em xin lỗi vậy ! (Định ra.)

KHUÊ. Cô Thìn, cho tôi hỏi một câu đã.

Thìn đứng lại.

Cô nói đùa thế không nên. Giữa tôi với cô Mận có gì đâu?

THÌN (ngạc nhiên). Thì ra anh đi xem với chị Mận ? Quả tình em không biết. Nhưng nếu thế thật thì em can.

KHUÊ. Tại sao ?

THÌN. Vì anh Bổng là người rất tốt. Anh không có quyền làm khổ anh ấy.

KHUÊ. Sao cô lại nghĩ thế ? Giữa tôi với Mận chỉ là tình bạn.

THÌN. Em không tin.

KHUÊ. Cô cho rằng không có tình bạn trong sạch giữa nam và nữ được à ?

THÌN (quả quyết). Không !

KHUÊ. Không ngờ cô còn phong kiến đến thế !

THÌN. Giữa nam nữ có thể có quan hệ công tác, quan hệ học tập, nhưng nếu đã thành bạn tâm tình thì nhất định sẽ dẫn đến tình yêu. Mà chị Mận lại có anh Bổng rồi. Nếu anh thực tình quí chị Mận thì anh phải giúp chị ấy thấy được giá trị của anh Bổng và quay về với anh ấy chứ ? Sao anh lại làm cho họ xa cách nhau thêm ?

KHUÊ. Ơ hay, cô nói gì lạ chưa ?

THÌN. Anh thì có thể là vô tư. Nhưng chị Mận là phụ nữ, lại đang thắc mắc với chồng.

KHUÊ. Cô Thìn !...

THÌN. Mà anh cũng phải nghĩ đến bản thân anh chứ. Anh công tác đang kết quả. Uy tín đang lên. Lỡ xảy ra chuyện gì thì đáng tiếc biết chừng nào ? Không ! Em không cho anh được đi với chị Mận đêm nay. Anh là người rất tốt. Anh phải được hưởng một hạnh phúc thật sự và đàng hoàng mới chính đáng. Với lại em, em rất quý anh. Em rất không muốn anh gặp phải những điều không hay. Không ! Em kiên quyết không cho anh đi chơi với chị Mận đêm nay. Em... (Bỗng ngừng bặt lại.)

KHUÊ. Cô Thìn, cô nói nốt đi chứ.

THÌN. Mà thôi ! Em nói nữa thì anh sẽ hiểu sai em mất ! (Xấu hổ chạy vụt đi.)

KHUÊ. Đứng lại đã ! Cô Thìn ! (Bàng hoàng nhìn theo rồi từ từ ngồi xuống ghế gục đầu suy nghĩ.)

Trời tối dần. Mận đến, khá diện.

MẬN. Đi đi, anh ! Kẻo muộn mất rồi.

KHUÊ. Tôi không đi được.

MẬN. Sao lại thế ?

KHUÊ (sau một chút). Tôi đã nghĩ kĩ rồi, Mận ạ. Chúng mình không nên đi chơi với nhau tối hôm nay.

MẬN. Thì ra anh sợ dư luận.

KHUÊ. Không phải thế. Nhưng chúng mình nên dứt khoát tình cảm với nhau, Mận ạ. Mận cũng đừng nên thành kiến với anh Bổng vội.

MẬN. Ơ hay, sao lại dính đến anh Bổng vào đây? Còn việc đi chơi tối nay là chính anh rủ em đấy chứ!

KHUÊ. Nhưng...

MẬN. Thôi được. Em hiểu rồi. Thì ra đàn ông họ giống nhau hết. Họ chỉ nghĩ đến họ thôi, ích kỉ, giả dối tất ! (Giận dữ, chạy nhanh ra.)

KHUÊ. Mận ! Nghe tôi nói đã ! (Định chạy ra nhưng nghĩ thế nào lại ngồi xuống ôm đầu.)

Ánh sáng lại tập trung vào Thìn giữa sân khấu.

THÌN. Sau hôm ấy, mối quan hệ giữa anh Khuê, chị Mận với tôi bỗng thành căng thẳng mới nguy chứ. Chị Mận giận anh Khuê ra mặt, anh Khuê thì lại hay đến tìm tôi. Còn tôi thì cố tránh mặt cả hai người. Tôi cứ cảm giác mình có tội, đã gạt anh Khuê ra khỏi tay chị Mận. Nhưng nghĩ cho kĩ thì tôi có tội gì đâu ? Nếu chị Mận thực sự yêu anh Khuê thì sao không li dị chính thức với anh Bổng đi ? Dù sao cũng không thể ngồi ba người với nhau, thẳng thắn trình bày được. Chuyện tình cảm sao không đưa ra tranh luận như chuyện sản xuất được nhỉ ? Giữa lúc ấy thì chồng chị Mận về. Bà con chưa gặp anh Bổng, hiệu trưởng Trường cấp ba huyện ấy lần nào nhỉ? Anh ấy về vào đúng một ngày vui lớn của hợp tác xã. Xã lại quyết định làm giúp vợ chồng anh Doành cái nhà...

8

Lại hiện lên nhà Doành. Ngôi nhà trước xây dở bây giờ đã đứng sừng sửng ở một góc sân khấu, ló ra ngoài chiếc đầu hồi và hàng ngói đỏ tươi. Góc bên này vẫn còn gốc mít. Giữa sân khấu một tốp xã viên đến làm giúp nhà, đang ngồi nghỉ. Mận và vợ Doành đem nước ra mời họ.

VỢ DOÀNH. Mời các bác sơi nước.

XÃ VIÊN A. Chị xem chúng tôi làm cái nhà có sơ suất chỗ nào không, để chúng tôi bổ khuyết?

VỢ DOÀNH. Dạ, đẹp lắm rồi ạ. Chỉ có điều là...

XÃ VIÊN A. Nền còn thấp quá chứ gì?

VỢ DOÀNH. Không ạ, chỉ có điều là...

XÃ VIÊN C. Là gì, chị?

VỢ DOÀNH. Là nhà to quá, chúng em không ở hết ạ.

XÃ VIÊN A. Chị sợ phải quét chứ gì? (Cười vui vẻ.) Thì ra con người ta ở đời sức làm có hạn đã đành, mà sức hưởng cũng có hạn, phải không, các bác?

Tất cả cùng cười.

XÃ VIÊN C. Nhưng chị yên tâm. Nhà chị còn phải kiêm cả câu lạc bộ nữa đấy. Cho nên chị không phải quét một mình đâu.

VỢ DOÀNH. Cho nên hôm nọ bác chủ nhiệm bảo tạm dùng nhà em làm câu lạc bộ, em mừng quá, lại muốn cứ là câu lạc bộ mãi ấy chứ ạ.

XÃ VIÊN B. Câu bác Ích nói lúc nãy tôi chưa chịu.

XÃ VIÊN A. Câu gì nhỉ?

XÃ VIÊN B. Bác nói con người ta ở đời sức làm có hạn đã đành, mà sức hưởng cũng lại có hạn. Sức làm thì tôi chịu là có hạn, còn sức hưởng thì, ôi chao, không biết thế nào cho nó vừa.

XÃ VIÊN A. Thế tôi hỏi, mỗi bữa bác ăn được bao nhiêu gạo ? Ừ thì bác ăn khoẻ, cũng được một kí chứ gì? Nếu hai kí, bác có chén hết được không ?

XÃ VIÊN B. Nếu chỉ nấu thành cơm thì tám lạng tôi cũng chẳng ăn hết. Nhưng sao không chế biến đi?

XÃ VIÊN A. Bác bảo giã ra làm bánh chứ gì ?

XÃ VIÊN B. Làm bánh thì cũng vẫn khó trôi. Có cách này thì khéo đến một yến cũng hết.

TẤT CẢ (nhao nhao). Một yến ? Cách gì vậy ?

XÃ VIÊN C. À, tôi nghĩ ra rồi. Nấu thành rượu chứ gì?

XÃ VIÊN B (cười). Đúng !

TẤT CẢ. - Ừ, mà có thế thật !

- Hay! Giỏi đấy!

XÃ VIÊN A. Nhưng sao tôi vẫn thấy cái lí của bác nó cứ vô lí thế nào ấy. A, kìa! May quá, có ông Hiệu trưởng trường cấp ba huyện mới về chơi, phải nhờ phân giải hộ mới được.

Bổng vào. Đấy là một thanh niên chừng 30 tuổi, mặt vuông, chất phác nhưng lại có vẻ con người có nhiều suy nghĩ về cuộc sống.

BỔNG. Chào các bác !

XÃ VIÊN A. Này, anh Bổng ạ. Lúc nãy tôi bảo, con người ta ở đời sức làm có hạn đã đành, mà sức hưởng cũng có hạn. Nhưng bác Hựu chưa chịu.

XÃ VIÊN B. Tôi bảo sức làm thì có hạn chứ sức hưởng thì chẳng có giới hạn nào hết.

BỔNG (cười). Cả sức làm lẫn sức hưởng đều không có giới hạn nào hết.

TẤT CẢ (nhao nhao). Sao lại thế?

BỔNG. Hãy nói sức làm trước. Bác thợ cầy nào giỏi nhất, trâu khoẻ, lại ruộng đất cát, một buổi cũng chỉ cầy được tới một mẫu là cùng chứ gì ?

XÃ VIÊN B. Chỉ tám sào thôi.

BỔNG. Thế nhưng không cầy bằng trâu mà cầy bằng máy thì dăm bảy mẫu là dễ dàng. Đúng không ạ?

XÃ VIÊN A. Đúng !

BỔNG. Ấy là chưa kể, sau này người ta còn nghĩ những thứ máy tối tân, chỉ cần một người mỗi ngày có thể cầy hàng trăm, thậm chí hàng ngàn hec-ta nữa ấy chứ !

TẤT CẢ (gật gù, thán phục). Mà quả có thế thật !

BỔNG. Sức hưởng cũng vậy. Cho nên nếu chúng ta cho rằng tăng đời sống lên đến ba kí thịt, năm kí cá một tháng, mỗi gia đình có năm gian nhà ngói với một cái sân gạch đã là đủ lắm rồi thì lầm to. Chính vì loài người cứ đòi hưởng nhiều thêm, cho nên mới tìm đủ mọi cách nghĩ ra thứ máy này máy nọ để tăng sức làm lên đến không biết đâu là giới hạn.

TẤT CẢ. Chịu ! Ông hiệu trưởng nói chí lí thật !

XÃ VIÊN B. Chắc ông đọc nhiều sách lắm nhỉ ? Có đến một ngàn cuốn không, ông ?

XÃ VIÊN C. Một ngàn là thế nào ? Phải đến hàng vạn cuốn ấy chứ, phải không, ông hiệu trưởng?

XÃ VIÊN A. Chà, được nghe chuyện người giỏi giang cũng sướng.

XÃ VIÊN B. Nhưng giỏi giang ở đâu chứ, ở nhà với vợ thì lại đụt không biết chừng, phải không, cô Mận?

XÃ VIÊN C. Nhưng thôi, ta quét vôi cái trái nhà rồi dọn dẹp nốt cho xong, kẻo cũng muộn rồi. Trong khi chưa có cái máy làm nhà thì sức làm của anh em mình vẫn còn có hạn lắm.

Tất cả mọi người cười rộ lên rồi đứng dậy.

VỢ DOÀNH. Các bác xơi nước đi đã.

XÃ VIÊN B. Lúc nào ông Bổng phải nói chuyện cho chúng tôi nghe đấy. Chưa được sướng cái dạ dày thì sướng cái tai cũng đỡ, phải không, các bác ?

Họ cười đùa ồn ào kéo ra. Còn lại Bổng và Mận

Mận định chạy đi.

BỔNG. Mận !

MẬN (đứng lại). Dạ ?

BỔNG (sau một chút). Người ta đã kể cho anh nghe nhiều chuyện về Mận. Nhưng anh chưa tin và anh muốn hỏi thẳng Mận, Mận có thể cho anh biết được không?

MẬN (khó chịu). Người ta nói đúng đấy !

BỔNG. Cả chuyện với anh Khuê nữa ?

MẬN. Cũng đúng !

BỔNG (choáng váng). Nhưng Mận đã suy nghĩ kĩ chưa, mà đã...

MẬN. Em chẳng cần suy nghĩ gì cả. (Nhìn ra xa.) Mà thôi, anh đừng nói nữa. Có người đến kia kìa !

Doành vào, vui vẻ.

DOÀNH. Chào hai vợ chồng trẻ !

MẬN. Em không thích anh đùa thế đâu !

BỔNG (bắt tay Doành). Nghe bảo anh đi lấy máy phát điện ?

MẬN. Thế bao giờ có đèn điện hở anh?

DOÀNH. Cô thì chỉ đèn ! Ưu tiên là phục vụ sản xuất đã chứ : Máy xay này, máy xát này, máy bơm này...

MẬN. Ôi, thế mà em cứ tưởng kì này có đèn điện !

DOÀNH. Rồi sẽ có. Tôi mang về đủ cả dây, bóng đèn, công tắc. Bây giờ lắp đèn cho câu lạc bộ đã.

MẬN. Anh nói chuyện với anh Bổng nhé ! Em xin phép ! (Chạy ra.)

DOÀNH (với Bổng). Thế nào ?

BỔNG. Tôi cũng không ngờ cô ấy lại đến mức ấy.

DOÀNH. Anh gặp Khuê chưa ?

BỔNG. Gặp rồi. Anh Khuê thì tôi rất hiểu...

DOÀNH. Cô Mận cũng thế thôi, nhưng anh phải tế nhị mới được.

BỔNG. Tôi e khó mà hàn gắn được.

Đạt và Khuê vào.

DOÀNH. Bác Đạt ạ ! Cà chua của mình chất lượng rất cao. Công ty xuất khẩu họ bảo sẽ gửi giấy khen đến đấy. (Vỗ vai Khuê.) Cà chua của cậu đạt tiêu chuẩn quốc tế đấy.

KHUÊ. Sao lại của mình ?

ĐẠT (cười). Nói thế cũng có sao đâu ?

CHỊ ĐỆ (chạy vào). Bác Đạt ! Họp huyện vấn đề gì thế bác ?

ĐẠT. Đưa máy kéo về các hợp tác xã. Chà, kì này bộ mặt nông thôn mình sẽ thay đổi ra trò đây ! Thím Đệ ạ, ra giêng liệu thím có thu xếp gia đình để đi với tôi tham quan mấy hợp tác xã thí điểm về cơ giới hoá được không?

CHỊ ĐỆ. Gia đình em có gì đâu ? Các cháu lớn cả rồi.

ĐẠT. Chỉ sợ tết năm nay chú ấy lại về phép cho độ một tháng thôi !

Tất cả cùng cười.

Tốp xã viên giúp xây nhà kéo vào.

TẤT CẢ. Bác chủ nhiệm xem cái nhà chúng tôi làm thế nào ?

ĐẠT (cười). Đẹp lắm. À mà thợ của ta cũng khá đấy chứ nhỉ ? Chú Doành ạ, kì này ta tổ chức một đội xây dựng chứ ? Hợp tác xã ta còn phải thanh toán nốt gần chục ngôi nhà tranh còn sót lại đấy.

XÃ VIÊN A. Bác Đạt ạ, tôi bắt đầu thấy tương lai đang đến gần rồi.

XÃ VIÊN B. Tương lai thì chưa biết, chỉ biết lúc này đang đói. (Gọi to.) Bà chủ ơi ! Có cho thợ ăn không nào ?

VỢ DOÀNH (chạy vào, hớn hở). Xong rồi ạ ! Mời các bác đi rửa tay thôi ạ.

XÃ VIÊN C. Có chất cay không đấy, bà chủ ?

VỢ DOÀNH. Dạ, có đấy. Nhưng rượu cam thôi ạ.

XÃ VIÊN B. Rượu là sai rồi, phải không, bác chủ nhiệm ?

ĐẠT (cười). Hôm nay ăn mừng, vừa thu hoạch cà chua, vừa hoàn thành nhà mới cho thương binh, được thôi.

VỢ DOÀNH. Nhà nó mời luôn cả bác chủ nhiệm với  anh Khuê, anh Bổng vào luôn.

ĐẠT. Thím chẳng phải mời. Ta vào đi, các chú !

Tất cả vui vẻ kéo ra.

Sân khấu trống một lát. Có tiếng cười nói vọng vào. Trời tối dần. Mận vào, buồn bã đến gốc mít, đứng nghĩ ngợi.

THÌN (chạy vào). Chị Mận ơi, chị Mận!

Mận lùi vào sau gốc mít, không muốn Thìn nhìn thấy mình.

Chị Mận ơi ! Ới chị Mận !

KHUÊ (vào). Gì đấy, cô Thìn ?

THÌN. Anh có nhìn thấy chị Mận đâu không ?

KHUÊ. Có việc gì gấp à ?

THÌN. Không ạ.

KHUÊ. Vậy để mai cũng được. Cô Thìn này !

THÌN. Dạ ?

KHUÊ. Tôi muốn nói với Thìn một câu chuyện.

THÌN (ngây thơ). Chuyện gì thế ạ ?

KHUÊ. Hôm nọ, sau lúc Thìn về rồi, tôi bổng hiểu ra rằng...

THÌN (hốt hoảng). Anh đừng nói nữa. Em phải về đây.

KHUÊ. Thìn không muốn nói chuyện với tôi sao ?

THÌN. Không phải thế. Nhưng... (Trấn tĩnh lại được.) Ai lại nói ở đây kia chứ ?

KHUÊ. Thế tôi phải nói ở đâu ?

THÌN. Ở đâu cũng được, nhưng... như bên nhà em chẳng hạn.

KHUÊ. Thế ta về nhà Thìn đi !

THÌN. Tối nay em lại bận mất rồi. Anh quên sắp sinh hoạt câu lạc bộ à ?

KHUÊ. Ừ nhỉ ! Nhưng sau đấy ?

THÌN. Sợ khuya quá ! Mà thôi, cũng được... (Chạy ra.)

KHUÊ. Cô Thìn ! (Chạy ra theo.)

Mận còn lại một mình, ngồi xuống gốc mít, ôm đầu buồn bã.

Bổng vào, thấy vợ, bước từ từ lại gần.

BỔNG. Mận ! Em làm sao thế?

MẬN (sẵng). Không sao cả ! Anh mặc em !

Bổng ngập ngừng rồi định đi thì Mận khóc nức nở.

BỔNG (quay lại, bước đến gần). Có chuyện gì thế em?

MẬN (qua nước mắt). Anh giận em lắm phải không ?

BỔNG. Sao lại giận ?

MẬN. Lúc nãy em nói với anh mấy câu hơi quá đáng.

BỔNG. Anh hiểu chứ.

MẬN. Với anh Khuê, em chỉ là bạn. Chuyện ngày xưa em kể hết với anh rồi, đến nay vẫn chưa có gì hơn. Thực ra, có lúc vì giận anh, em đã thoáng có ý nghĩ... Cũng may chưa xảy ra chuyện gì. Dù sao cũng vẫn là có lỗi với anh.

BỔNG. Mận có lỗi không phải với anh.

MẬN (ngạc nhiên). Vậy em có lỗi với ai ?

BỔNG. Với chính bản thân Mận.

MẬN. Anh nói gì, em chưa hiểu.

BỔNG. Xã hội đã được giải phóng. Mỗi chúng ta đều có toàn quyền quyết định cuộc đời mình. Vì vậy nếu ai lỡ phải chịu đau khổ thì chỉ có thể trách bản thân mình thôi.

MẬN. Nghĩa là anh không trách gì em cả ?

BỔNG. Anh có quyền gì đâu ? Mà nếu trách thì chỉ có thể tự trách anh, là đã không biết cách gìn giữ tình yêu.

MẬN (càng ngạc nhiên). Em vẫn chưa hiểu ! Nói như anh thì không ai có lỗi với ai cả hay sao ?

BỔNG. Có chứ. Chúng ta có trách nhiệm đối với xã hội kia mà ? Toàn xã hội và bản thân mình. Không phải với riêng một cá nhân nào hết.

MẬN. Nghĩa là ai muốn làm gì cứ làm ?

BỔNG. Đúng. Nhất là trong lĩnh vực tình cảm. Muốn ép buộc cũng  không nổi, phải không, em ? Tuy nhiên...

MẬN.  Sao ạ ?

BỔNG. Tình cảm không ép buộc được nhưng lại có thể hướng dẫn. (Sôi nổi.) Mà anh rất yêu Mận, anh không muốn chỉ vì vội vã, hấp tấp, nông nổi mà em quyết định một điều gì đó để đến nỗi về sau phải ân hận ! Nói thế có phải là coi thường em không ?

MẬN. Không đâu !

BỔNG. Nhiều người có quyền tự do trong tay, nhưng không biết cách sử dụng nên đã dại đột tự làm khổ mình... Cho nên muốn xứng đáng là người tự do không dễ dàng gì. Trước hết, phải có gan dám vứt bỏ mọi tàn tích của lối nghĩ nô lệ đang còn sót lại trong đầu óc mỗi chúng ta. Phải biết làm chủ bản thân mình... Ngày xưa một kẻ tàn ác thì làm hại người khác, còn bây giờ thì hắn làm hại chính bản thân hắn. Cho nên muốn được sung sướng phải tránh xa mọi thói xấu ích kỉ, lười biếng, tham lam, dối trá... Anh không biết nói cách nào cho em dễ hiểu hơn.

MẬN. Em hiểu chứ! (Tỉnh ngộ.) Đúng ra thì bây giờ em mới bắt đầu hiểu anh. Ôi ! Lấy nhau hai năm trời rồi mà em chưa hề tìm hiểu anh. Muộn quá, phải không anh ?

BỔNG (mỉm cười). Có đôi vợ chồng sống với nhau đến đầu bạc, răng long mà vẫn chưa hiểu nhau nữa là. Vì họ có chịu tìm để hiểu nhau bao giờ đâu !

MẬN. Nghĩa là em vẫn còn khá hơn họ?

BỔNG. Chúng ta xây dựng một xã hội công bằng. Hạnh phúc thực sự chỉ đến với những ai biết lao động quên mình và tôn trọng mọi người khác.

MẬN. Nhưng mấy ai đã hiểu ra được như thế ?

BỔNG. Rồi họ sẽ hiểu. Mà cũng chẳng bao lâu nữa đâu. Em có tin là như thế không ?

MẬN. Tin chứ ! (Nhìn chồng cảm phục.) Anh có nhiều ý nghĩ hay như thế mà sao không hề nói với em? Anh nói nữa đi !

BỔNG (mỉm cười). Chỉ sợ em không muốn nghe thôi.

MẬN. Muốn chứ. Em rất muốn nghe là đằng khác !

BỔNG (nhìn vợ trìu mến). Nhưng muộn rồi. Ta về thôi.

Họ đi ra lặng lẽ.

Bỗng Mận níu tay chồng lại.

MẬN. À, anh biết sao Thần Nông ở đâu không ?

BỔNG.  Em hỏi làm gì?

MẬN. Trước đã có người chỉ cho em, nhưng em quên mất. Mấy lần định hỏi anh, nhưng thấy anh bận lại thôi.

BỔNG (nhìn lên trời). Ở đây không nhìn rõ. Vướng cái mái nhà. Lát nữa ra bờ ao sẽ thấy ngay.

Khuê vào, thấy vậy nép một góc nghe.

MẬN. Sao lại gọi là sao Thần Nông anh nhỉ ?

BỔNG. Vì chòm sao ấy giống hình người, một viên quan, có cả cân đai, mũ miện cẩn thận.

MẬN. Là em hỏi ông Thần Nông ấy chứ ?

BỔNG. Thần Nông là ông thần trên trời cai quản việc đồng áng dưới trần. Được mùa hay mất mùa đều do ông ấy cả. (Mỉm cười.) Ngày xưa các cụ cho mọi sự đều tại Trời, còn bây giờ chúng ta lại cho mọi sự đều do con người, do  chính bản thân chúng mình.

MẬN (hóm hỉnh). Không. Vẫn tại Trời.

BỔNG (ngơ ngác). Sao lại tại Trời ?

MẬN. Nếu không tại Trời thì sao anh lại quen em và yêu em?

BỔNG (chợt hiểu, định ôm vợ âu yếm). Em !

MẬN (gỡ tay chồng ra, xấu hổ) Ra bờ ao xem Sao Thần Nông đi !

Họ ra.

Còn lại Khuê một mình mỉm cười tư lự.

DOÀNH (chạy vào). Khuê ! Sao đang ăn cậu lại bỏ đi? Lại nghĩ ngợi cái gì mà đứng một mình thế này, hả ?

KHUÊ (nhìn bạn trìu mến). Mình no rồi.

DOÀNH. Này buồn cười, vừa rồi có người hỏi mình một câu thật oái oăm: Kì này mắc điện cho các gia đình, thế có mắc cho nhà ông Xiến không ?

KHUÊ. Cậu trả lời thế nào ?

DOÀNH. Mình lúng túng chưa biết trả lời ra sao.

KHUÊ. Chẳng lẽ cả làng thắp điện sáng trưng lại để riêng nhà ông ấy đèn dầu tù mù hay sao ?

DOÀNH.            Ờ nhỉ! (Sau một chút.) Nhưng nếu thế thì người tốt người xấu cuối cùng đều được hưởng thành quả của cách mạng ư ?

KHUÊ. Hẹp hòi làm gì ? Với lại chúng mình chiến đấu và sản xuất đâu phải chỉ để riêng cho chúng mình.

DOÀNH. Đúng. Cậu nói đúng ! Thế mà mình nghĩ không ra. Cậu nghĩ rộng thật đấy. Mà thế là rất đúng.

Bỗng đèn điện trong câu lạc bộ bật sáng. Tiếng reo hò ầm ĩ: "Điện, điện! Bà con ơi!"

Đám đông xã viên ồn ào kéo ngang qua sân khấu về phía câu lạc bộ.

DOÀNH. Chà, Khuê ạ ! Cuộc sống mới đang vùn vụt kéo tới. Cậu có mừng không?

KHUÊ (mỉm cười). Có mừng mà cũng có lo...

Tốp con gái kéo vào, có cả Mận, Thìn và Bổng.

BỔNG. Vào câu lạc bộ đi, hai anh ?

Họ chạy vào.Còn Khuê và Thìn.

KHUÊ. Cô Thìn !

THÌN. (hoảng hốt). Ơ hay ! Anh có đi đi không ? Người ta nhìn thấy bây giờ...

KHUÊ. Nhưng tôi...

THÌN (hốt hoảng). Anh có đi ngay không ?

Khuê miễn cưỡng ra đi. Thìn mỉm cười nhìn theo.

Ánh sáng lại tập trung vào Thìn.

THÌN. Hai ngày sau anh ấy ngỏ lời. Bốn tháng sau thì cưới. Chuyện tại sao tôi lại lấy một kĩ sư chỉ là như thế. Tất nhiên mỗi tình yêu đều còn phải trải qua nhiều thử thách.  Nhưng không hiểu sao, tôi có cảm giác chúng tôi vẫn sẽ vượt qua được hết.

Còn hợp tác xã thì từ ngày ấy thay đổi hẳn bộ mặt và bây giờ đã hoàn thành đủ mọi khâu để chờ bước vào giai đoạn cơ khí hoá.

Đêm đã khuya, xin cảm ơn bà con đã chịu khó ngồi nghe câu chuyện nhàn nhã này. Chúc bà con một đêm ngủ ngon và mơ toàn những giấc mơ đẹp !

HẾT

1974

Những lá thư

từ biên giới

Kịch hai phần